Το κάστρο του Αγ. Δονάτου βρίσκεται στους πρόποδες του Όρου Κορίλα, μέσα στη πόλη της Παραμυθιάς.Πήρε το όνομα του Πολιούχου της πόλης. Οι τοίχοι του ταξινομούνται σε τρεις κατασκευαστικές φάσεις, από την αρχαιότητα έως τα τέλη της Τουρκοκρατίας. Η πρώτη φάση ξεκινάει από τα Ελληνιστικά χρόνια, η δεύτερη στα Βυζαντινά χρόνια και η τρίτη στην περίοδος της Τουρκοκρατίας.Το Βυζαντινό κάστρο αναφέρεται από τους ιστορικούς του Μεσαίωνα, ο Προκόπιος (6ος αιώνας), όπως επίσης τα Χρονικά του Τοκκόι (αρχές του 15ου αιώνα).
Τον 6ο αιώνα ο Ιουστινιανός (από το οποίο αρχίζει ο εξελληνισμός του Βυζαντινού κράτους) έκτισε το κάστρο (και μια σειρά από κτίρια και ναούς) με σκοπό την ασφάλεια των κατοίκων.
Είχαν προηγηθεί οι επιδρομές των Γότθων και των Βανδάλων, ενώ το 551 μχ γίνεται ένας τρομερός σεισμός και ο βασιλιάς της Ιταλίας Τωτίλας λεηλατεί όλα τα παράλια της Θεσπρωτίας. Το κτίσιμο έγινε στα θεμέλεια αρχαίου Ελληνικού τοίχου και έδωσε το όνομα του φύλακα και προστάτη της περιοχής.
Το κάστρο αποτελείται από μια μεγάλη, πολυγωνική, εξωτερική περίφραξη, πάνω από την οποία βρίσκονται οι Βυζαντινοί τοίχοι (ύψους 2μ περίπου) με το φρούριο να βρίσκεται στην κορυφή.
Η κεντρική είσοδος σήμερα, έχει σχεδόν καταστραφεί. Σο εσωτερικό του κάστρου βρίσκονται ερείπια κτιρίων από την Τουρκοκρατία. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η περιοχή της Παραμυθιάς πληρούσε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μικρών ή μεγαλύτερων οικισμών.
Στην φυσική οχυρή θέση του κάστρου της πόλης, στις πλαγιές του όρους Κορίλα (Γκορίλα), απ’ όπου ελέγχονταν οι φυσικές διαβάσεις της περιοχής σώζονται λείψανα Ελληνιστικής οχύρωσης.
Σε μικρή απόσταση ΒΔ της Παραμυθιάς έχουν εντοπισθεί τα ερείπια της Φωτικής, που ιδρύθηκε από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ. Η πόλη ακμάζει και κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. αναφέρεται ως έδρα επισκοπής. Επίσκοπος τότε αναφέρεται ο σπουδαίος θεολόγος Διάδοχος. Σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός (527-565) ανανέωσε την πόλη της Φωτικής και έχτισε ένα οχυρό με την ονομασία Άγιος Δονάτος.
Με το ίδιο όνομα ήταν γνωστό το κάστρο της Παραμυθιάς από τη βυζαντινή εποχή. Μετά τον 10ο αιώνα μ.Χ. η πόλη της Φωτικής παρακμάζει και πιθανολογείται η δημιουργία οικισμού στη θέση της σημερινής Παραμυθιάς και του κάστρου της. Δεν είναι γνωστό πότε κατασκευάστηκε το κάστρο που σώζεται μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες στα 1294 οι δεσπότες της Ηπείρου υποσχέθηκαν το κάστρο του Αγίου Δονάτου στον Φίλιππο του Τάραντα
Στα 1338/9 ο διοικητής του παρέμεινε πιστός στον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ’ (1328-1341). Στα 1367 η κυριαρχία του κάστρου αφαιρείται από τον φρούραρχο Βάρδα και στα 1380 αγοράζεται από το δεσπότη των Ιωαννίνων Θωμά Πρελούμπο (1367-1380). Στα 1411 υποτάχτηκε στον Κάρολο Α’ Τόκκο. Μετά τα 1430 η περιοχή υποτάσσεται στους Τούρκους, η πόλη και το οχυρό στα επίσημα έγγραφα αναφέρεται διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής. Οι περιγραφές του περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή (1670) και άλλων Ευρωπαίων δίδουν πληροφορίες για την ακμή της πόλης και την ευημερία των κατοίκων της. Με την ανάπτυξη της πόλης ερημώνεται σταδιακά ο οικισμός του κάστρου και εγκαταλείπεται οριστικά στην εποχή του Αλή πασά.
