Η Τύλισος βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες του Ψηλορείτη, σε μια κοιλάδα κατάφυτη από ελιές και αμπέλια σε απόσταση 15 λεπτών (12χλμ) από το Ηράκλειο. Είναι υπερήφανη για το όνομά της, το οποίο διατηρείται το ίδιο επί τουλάχιστον 3.400 χρόνια. Είναι το μοναδικό τοπωνύμιο, από όσα διαβάστηκαν στις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής της Κνωσού, το οποίο εξακολούθησε να χρησιμοποιείται χωρίς διακοπή μέχρι σήμερα. Πολιούχος είναι ο Άγιος Νικόλαος, χτισμένος στα τέλη του 19ου αιώνα, και στις 6 Δεκεμβρίου, στο πανηγύρι του, σερβίρεται βακαλάος τηγανιτός.
Η παλιότερη εκκλησία του χωριού είναι ο Χριστός (Μεταμόρφωση του Σωτήρος), με σωζόμενες τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αιώνα. Στην πλατεία της Τυλίσου υπάρχει μια αποκαταστημένη ενετική κρήνη, με δύο καμάρες και δύο κρουνούς, καθώς και αρκετά καφενεία διαφορετικών εποχών. Κάποια από τα σπίτια έχουν νεοκλασικά στοιχεία στη μορφή τους, ενώ δύο αρχοντικά των αρχών του 20 αιώνα, στο κέντρο του χωριού, έχουν κηρυχθεί διατηρητέα. Τα περισσότερα είναι ανακαινισμένα, αλλά διατηρούν την αρχική, απλή αρχιτεκτονική μορφή τους.
Στην Τύλισο βρέθηκαν 3 μεγάλα οικοδομήματα που χαρακτηρίστηκαν από τον Ι. Χατζηδάκη σαν “Οικίες”. Τα 3 αυτά οικοδομήματα ανήκουν στην υστερομινωική περίοδο και αποτελούταν από υπαίθριες αυλές, κλιμακοστάσια, δωμάτια για το υπηρετικό προσωπικό, διαδρόμους, λατρευτικούς χώρους κ.α. . Επίσης στο χώρο βρέθηκε δίκτυο ύδρευσης. Ο χώρος είναι επισκέψιμος καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, τα δε ευρήματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου.
Εδώ θα συναντήσουμε την “Πλάκα”. Βρίσκεται απέναντι από την εκκλησία του Αϊ Γιώργη στα συριανά. Σύμφωνα με την παράδοση κάποτε αυτό που είναι πλάκα (πέτρα συνεχόμενη) ήταν χωράφι καλλιεργήσιμο. Ο ιδιοκτήτης του ήταν γεωργός, και το έσπερνε. Μια χρονιά παρακάλεσε τον Άγιο Γεώργιο να τον βοηθήσει να τελειώσει το όργωμα και την σπορά για να προλάβει να πάει στην εκκλησία στην χάρη του (3 Νοέμβρη του Αϊ Γιώργη του μεθυστή). Πράγματι ο Αϊ Γιώργης τον βοήθησε και τελείωσε. Την επόμενη χρονιά πάλι τα ίδια. Αυτό έγινε και Τρίτη χρονιά. Όμως την επόμενη που παρακάλεσε τον Άγιο για τον ίδιο λόγο όχι μόνο δεν τον βοήθησε αλλά για να τον τιμωρήσει έκανε το χωράφι του άγονο, μια πλάκα.
Κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία με την καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού και η αρκετά αναπτυγμένη κτηνοτροφία. Αρκετοί κάτοικοι ασχολούνται επίσης με την κονικλοτροφία, την πτηνοτροφία και την μελισσοκομία.
Σημεία Ενδιαφέροντος
Αξιοθέατα
Αρχαιολογικός Χώρος – Μινωικές Οικίες
Κορυφή Βουνού Πύργος: Ιερό Μινωικής εποχής (2000 πχ)
Παραδοσιακός οικισμός “Κατσιλαδοχώρι”
Εκκλησιές: Αγ. Νικόλαος 19ου αιώνα, Αφέντης Χριστός 14ου αιώνα, Παναγιά στη Λούτρα, Παναγία Κερά, Μοναστήρι Αγίου Αντωνίου (Ερείπια στο Κατσιλαδοχώρι), Αγίου Ιωάννη.
Ενετική Κρήνη – Πλατεία
Νερόμυλος Βασιλογιαννάκη (περιοχή καράς μύλος) 500-700 μέτρα πριν τον Αϊ Γιώργη στα Συριανά
Φυσικό Περιβάλλον
Οροπέδιο Στρούμπουλα (Τίμιος Σταυρός, Αγ. Γεώργιος)
Βουλισμένο Αλώνι (Φυσικό Μνημείο-δολίνη)
Πλάκα στην τοποθεσία “Συριανά” (Απέναντι από τον Άγιο Γεώργιο)
Περιοχή Κέρης – Φαράγγι Αλμυρού
Σπήλαια: Τραπέζα, Καμιλάρη κ.α.
Πηγή Αγίου Μάμα
Χρήσιμες Πληροφορίες
Τηλ. Γραφείου του Δημοτικού Καταστήματος 2810-831220, 2813-403700
Ανοικτά Δευτέρα ως Παρασκευή, 7:30πμ – 3:00μμ
Βιοτεχνική Δραστηριότητα – ΒΙΟΠΑ
Πολιτιστικός Σύλλογος Εκδηλώσεις (Γιορτή Μπακαλιάρου 5/12 κλπ)
“Πολιτιστικός Αύγουστος”, εκδηλώσεις του Δήμου Τυλίσου κάθε καλοκαίρι σε όλα τα Δημοτικά Διαμερίσματα (Μουσικές – Θεατρικές Βραδιές κλπ)
Διαμονή – Γαστρονομία – Χώροι Αναψυχής
Παραδοσιακό Χωριό Αρόλιθος (ταβέρνα, καφενείο, μουσείο, καφετέριες), Κτήμα Καρές (Ταβέρνα, καφετέρια), Ταβέρνα-Ψησταρία, Πιτσαρία-Κρεπερί, Μεζεδοπωλείο-Καφενείο, Καφετέριες
Πηγή: http://www.tylisos.gr
