Οδηγίες πρόσβασης: Από το δρόμο Τύλισσος-Γωνιές παράκαμψη για Καμαράκι (2 χλμ) και από την άκρη του χωριού 200 μέτρα μετά αριστερά βρίσκεται ο Χαϊνόσπηλιος ή Μαρμαρόσπηλιος στη θέση Ασφένταμος-Κεφάλι και σε ύψος 550 μέτρων.

Ο Χαϊνόσπηλιος ή Μαρμαρόσπηλιος έχει τη μορφή επιμήκους γαλαρίας, με μήκος περίπου 200 μέτρα (υπήρξε κάποτε κοίτη υπόγειου ποταμού) και είναι εύκολα προσβάσιμος. Έχει μεγάλες αίθουσες με εκπληκτικούς σχηματισμούς σταλαγμιτών που σχηματίζουν στήλες που φτάνουν και τα 6 μέτρα καθώς και συμπλέγματα σταλακτιτών που κρέμονται στην οροφή σαν κρυστάλλινοι πολυέλαιοι και θεωρείται από τα σημαντικότερα της Κρήτης από άποψη φυσικού διακόσμου. Τα όστρακα της μινωικής εποχής που βρέθηκαν στο σπήλαιο μαρτυρούν τη χρήση του ως λατρευτικού χώρου κατά την αρχαιότητα.
Το όνομα Χαϊνόσπηλιος οφείλεται στο χαϊνη Γιάννη Παλμέτη  (1790 – 1834 πραγματικό επώνυμο Παντερής), από το Καμαράκι, που υπήρξε ο φοβερότερος εξολοθρευτής Τούρκων αγάδων και χρησιμοποιούσε τη σπηλιά ως κρησφύγετο (χάϊν στα Τούρκικα σημαίνει στασιαστής -  ανυπότακτος).
Σε απόσταση 28 μέτρων Νότιο Ανατολικά της εισόδου του σπηλαίου βρίσκεται δεύτερο σπήλαιο με την ονομασία “Χαμωτό Σπηλιάρι”, μήκους 32, πλάτους  μέγιστο 6 μέτρα  και ύψους έως 6 μέτρα με αξιόλογο λιθωματικό διάκοσμο.

Σπήλαιο Δόξα στο Μάραθος

Οδηγίες πρόσβασης: Με κατεύθυνση προς Δαμάστα, 7,5 χιλιόμετρα μετά τη διασταύρωση για Τύλισο σε υψόμετρο 490 μέτρων υπάρχει δεξιά μια ταβέρνα που λέγεται “Δόξα”. Ακριβώς από κάτω βρίσκεται η είσοδος του σπηλαίου το οποίο έχει συνολικό μήκος 50 μέτρων.

Έχει εντυπωσιακό διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες και αίθουσες που επικοινωνούν με γαλαρίες, σχετικά εύκολα προσπελάσιμες και από έναν αρχάριο. Από την ταβέρνα που βρίσκεται πάνω από το σπήλαιο μπορείτε να προμηθευτείτε φακούς, απαραίτητο εφόδιο για την περιήγηση.

 

Σπήλαιο Τραπέζα στην Τύλισο

 

Οδηγίες πρόσβασης: Με κατεύθυνση προς Γωνιές, στα 700 μέτρα μετά την Τύλισο, συναντάμε τη διασταύρωση για Μονή. Ακριβώς απέναντι υπάρχει ένας χωματόδρομος, ο οποίος μετά από 3,2 χλμ. οδηγεί στη σπηλιά, η οποία βρίσκεται μπροστά σε ένα πλάτωμα, αριστερά του δρόμου σε υψόμετρο 460 μετρα.

Το άνοιγμα της σπηλιάς έχει ύψος 1,85 μ. και πλάτος 1,20 μ. Η αίθουσά είναι μεγάλη (15,50 μ. Χ 30 μ. με μέγιστο ύψος 7 μ.), με εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Ο εισερχόμενος στο σπήλαιο αντικρίζει αμέσως μεγάλη δίδυμη επιβλητική στήλη από σταλαγμίτες που αφήνουν ανάμεσά τους λίγο ελεύθερο χώρο, απ’ όπου μετά βίας χωράει να περάσει ένας άνθρωπος καθώς και αλλά επιβλητικά σταλαγμιτικά συγκροτήματα.

Το σπήλαιο Τραπέζα είχε χρησιμοποιηθεί ως λατρευτικός χώρος, κάτι που πιστοποιείται από τα αναρίθμητα όστρακα που υπάρχουν στο δάπεδό του αλλά και στο πλάτωμα που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο, τα οποία χρονολογούνται από τη μεσομινωική εποχή μέχρι την υστερομινωική. Τα σπουδαιότερα ευρήματα του σπηλαίου είναι δύο ειδώλια ανδρών σε λατρευτική στάση.

 

Δυτικά υπάρχει άλλο ένα σπήλαιο το “Ανατολικό της Τραπέζας” που πρόκειται για μια στενή κατηφορική γαλαρία με πολύ ολισθηρό δάπεδο. Πάνω από τα σπήλαια (Κορφή Πύργου και Πέρα Κορφή) βρίσκεται ιερό μινωικής εποχής. Ιδρύθηκε μετά το 2000 π.Χ. και ανακαλύφθηκε το 1962 από τον αρχαιολόγο Σπύρο Αλεξίου.

Αρκαλόσπηλιος στο Μάραθος

Οδηγίες πρόσβασης: Βρίσκεται ΝΔ της Κοινότητας Μάραθου στην τοποθεσία Αρκαλοκέφαλο.

Η είσοδος είναι πλάτους 2,10 και ύψους 1 μέτρο, το συνολικό μήκος των αιθουσών του είναι 153 μέτρα. Μέσα στο σπήλαιο έχουν βρεθεί όστρακα ρωμαϊκά, βυζαντινά και μεσαιωνικά, επίσης υπάρχουν αρκετοί σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Κατά την τουρκοκρατία χρησίμευε σαν καταφύγιο των χριστιανών.

 

Σπήλαιο Σπηλιάρα στο Αστυράκι

Οδηγίες πρόσβασης: Πίσω από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, στο Αστυράκι, υπάρχει ένα μονοπάτι που περνάει μέσα από τα χωράφια και οδηγεί σ’ έναν χείμαρρο. Αυτός ο χείμαρρος καταλήγει στη Σπηλιάρα, η οποία τον ρουφάει στην κυριολεξία.

Το σπήλαιο είναι δυσπρόσιτο. Για να μπει κανείς μέσα χρειάζεται σχοινί, γιατί στο στόμιο υπάρχει απότομο κατέβασμα 2 μέτρα. Πρόκειται για ένα κλιμακωτό βάραθρο, με συνολικό μήκος γαλαριών 430 μέτρα. Μέσα υπάρχει λίμνη, απ’ ό,τι λένε Γάλλοι σπηλαιολόγοι που έχουν εξερευνήσει τη Σπηλιάρα, και θέλει εξοπλισμό για να τη διαβείς. Πρόκειται για το  δεύτερο σε μήκος σπήλαιο της επαρχίας Μαλεβιζίου. Στη Σπηλιάρα κρύβονταν οι κάτοικοι του Αστυρακίου στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν βομβάρδιζαν οι Γερμανοί.

Πηγή: http://www.tylisos.gr