Άπαρτο κάστρο μου Εσύ, τρανής ομορφιάς
Χαζεύεις στα πόδια σου του Ευήνου τη ρότα
Λοξά απ’ το «Βουνάκι» σου, το γιοφύρι τηράς
Αρτοτίβας που βάφτισαν, όπως σ’ έλεγαν πρώτα.
Διαφέντευες κάποτε, των χωριών μας τις τύχες
Ο Κατής κι ο Κοτζάμπασης, έδρα είχαν εδώ
Και το «Πρόσχιον» νόμισμα, στα σπλάχνα σου βρήκες
Αυτό χρόνια του Δήμου μας, όνομά του λαμπρό.
Στα στενά τα δρομάκια σου, φτερουγίζεις αιώνες
Τ‘ αρχαιότερο λένε πως είσαι χωριό
Ρωμαλέο, πανέμορφο, καλοκαίρια, χειμώνες
Ο διαβάτης, σ’ αισθάνεται, που θα σώσει ως εδώ.
Γιάννης .Ν. Κουλοτούρος
Το Αχλαδόκαστρο (πρώην Αρτοτίβα) είναι το αρχαιότερο χωριό του τέως Δήμου Προσχίου, είχε 90 οικογένειες και ήταν έδρα Κατή και Κοτζιάμπαση. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν ο Παπαλέξης, Αγγελάκης, Πυλαρινός ( από την Πύλαρο Κεφαλληνίας ) και ο Τσίγκας. Ο Παπαλέξης ήταν ιερέας και Κοτζιάμπασης και αντίπαλος του ήταν ο Τσίγκας. Κατόπιν υποκινήσεως του Τσίγκα οκτώ (8) ληστές σκότωσαν τον Παπαλέξη μέσα στην εκκλησία και η οικογένεια του (Αχλάδι και κάστρο) έγινε το έτος 1928 (ΦΕΚ 156Α) παράγει πολλά αχλάδια και έχει πολλά κάστρα λόγω της: (ρωσικής του τοποθεσίας: την Ρωσία όπου επιδόθηκε στον στρατιωτικό βίο και διακρίθηκε.
Λόγω του φόνου του Παπαλέξη, ο οποίος ήταν Κοτζιάμπασης, το 1780 περίπου Τουρκικό απόσπασμα προς εκδίκηση του ανωτέρου φόνου ήρθε και πυρπόλησε το χωριό και τα εξωκλήσια, τα ερείπια των οποίων φαίνονται ακόμα και σήμερα. Τότε οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν σε διάφορα χωριά, Χρυσοβίτσα, Στράνωμα και Μωρόσκλαβο όπου πήγε και εγκαταστάθηκε και ο Τσίγκας και η περιφέρεια του Αχλαδοκάστρου (πρώην Αρτοτίβας) περιήλθε στην κυριότητα του Πλατάνου. Αυτό το μαρτυρούν ακόμη και σήμερα οι υπάρχοντες πολλοί αγροί των Πλατανιωτών στην περιφέρεια του Αχλαδοκάστρου (πρώην Αρτοτίβας), άλλοι δε αργότερα αγοράστηκαν από τους κατοίκους μας. Η περιφέρεια του έφθανε και πέρα του Ευήνου μέχρι το Σαχόρεμα και το Βαλτσόρεμα, αλλά αυτή περιήλθε αργότερα στην οικογένεια Σισμαναίων επί Τουρκοκρατίας.
Γ
ια εικοσιπέντε (25) χρόνια το χωριό ήταν έρημο και κατόπιν κατοικήθηκε με την επάνοδο μερικών κατοίκων, ιδίως των οικογενειών Πυλαρινού και Αγγελάκη, οι οποίοι σήμερα αποτελούν την πλειοψηφία του χωριού. Οι δύο (2) οικογένειες Πυλαρινού και Αγγελάκη, οπλαρχηγού, διατελούσαν σε έριδες κάτι που συμβαίνει μέχρι και σήμερα. Προς ενίσχυση του ο Πυλαρινός κάλεσε σε βοήθεια τον Γιουσούφ Αράπη και έτσι το 1818 ο Ι.Αγγελάκης έκανε μάχη με τον Γιουσούφ Αράπη στη γέφυρα της Αρτοτίβας, όπου οι κάτοικοι κρύφτηκαν στους βράχους «Ριζόβραχα» στην αριστερή όχθη του ποταμού Ευήνου (Φίδαρη).
Η αλλαγή του ονόματος του χωριού από Αρτοτίβα σε Αχλαδόκαστρο έγινε το έτος 1928 (ΦΕΚ 156Α/1928) και προέρχεται από την σύνθετη λέξη Αχλάδι και Κάστρο γιατί το χωριό παράγει πολλά αχλάδια και έχει πολλά κάστρα λόγω της φυσικής του τοποθεσίας. Το χωριό έχει υψόμετρο 750 μέτρα. Το έδαφος είναι κατάλληλο για την κτηνοτροφία. Το καλοκαίρι είναι θερμό ενώ ο χειμώνας είναι ψυχρός. Οι κάτοικοι του χωριού έχουν δημιουργήσει το σύλλογο «Άγιος Νικόλαος» Αδελφότητα Αχλαδοκαστριτών Ναυπακτίας. Πολιούχος του χωριού είναι ο «Άγιος Νικόλαος» στις 6 Δεκεμβρίου, λόγω τον χειμώνα όμως είναι αδύνατη η μετακίνηση των χωριανών από την Αθήνα και τις άλλες πόλεις, γι’ αυτό και καθιερώθηκε το πανηγύρι να γίνεται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, ημέρα εορτασμού της Παναγίας της Θεοτόκου, περιόδου όπου το χωριό παρουσιάζει μεγάλη κίνηση.
