Η πεδιάδα
Ένα πολύχρωμο χαλί
Ο φιδωτός και ελαφρά ανηφορικός δρόμος που οδηγεί μακριά από το πολύβουο Ηράκλειο, την πρωτεύουσα της Κρήτης, φτάνει στο ψηλότερο του σημείο στο χωριό Αγία Βαρβάρα και έπειτα κατηφορίζει, για να αποκαλύψει έξαφνα μια κοιλάδα που απλώνεται, κυριολεκτικά, μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι. Η πεδιάδα της Μεσαράς, έκτασης 116 τ. χιλ., καλύπτει σχεδόν όλο το νοτιοδυτικό μέρος του νομού Ηρακλείου με ένα πολύχρωμο χαλί από ελαιώνες και αμπέλια, που καλλιεργούνται δίπλα-δίπλα εδώ και 20 αιώνες. Έπειτα απλώνονται τα βαθυγάλαζα νερά της θάλασσας που αγκαλιάζει το νησί και σμιλεύει αιώνια τις λεπτές καμπύλες του. Η πεδιάδα της Μεσαράς βρίσκεται στην νότια μεριά του Νομού Ηρακλείου, σε μια επιμήκη περιοχή που έχει μήκος 50km και πλάτος που δεν ξεπερνάει τα 7km. Στα νότια, η πεδιάδα προστατεύεται από τα άγρια Αστερούσια Όρη, ενώ στην δυτική της πλευρά καταλήγει σε μια τεράστια ακτογραμμή με αμμουδερές παραλίες.
Στην ενδοχώρα της Μεσαράς υπάρχουν χωριά, όχι ιδιαίτερα ανεπτυγμένα, καθώς οι άνθρωποι εξακολουθούν να ασχολούνται με την πρωτογενή παραγωγή. Όσο όμως κινούμαστε προς την θάλασσα (στα δυτικά), τα χωριά και οι κωμοπόλεις είναι περισσότερο ανεπτυγμένες ή καλύτερα αναπτυσσόμενες. Η μεγαλύτερη πόλη της Μεσαράς είναι οι Μοίρες που βρίσκεται στο μέσο του κάμπου, ενώ κοντά στη θάλασσα η μεγαλύτερη πόλη είναι το Τυμπάκι. Και στις δύο πόλεις, οι άνθρωποι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία.
Η πεδιάδα της Μεσαράς είναι πολύ εύφορη και πάντοτε αποτελούσε τον κυριότερο σιτοβολώνα της Κρήτης. Το θερμό κλίμα σε συνδυασμό με το γόνιμο έδαφος, συνεισφέρουν στην καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών, ελιάς και εσπεριδοειδών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το κυριότερο πρόβλημα όλης της περιοχής είναι η λειψυδρία, καθώς οι βροχές είναι περιορισμένες. Γι’αυτό κατασκευάστηκε το μεγάλο φράγμα της Φανερωμένης, το οποίο μάλιστα έχει γίνει σημαντικότατος υδροβιότοπος, μπλοκάροντας τον κύριο παραπόταμο του Γεροπόταμου.
Τα πράγματα που μπορείτε να κάνετε στην Μεσαρά είναι πάρα πολλά και θα σας μείνουν πραγματικά αξέχαστα. Κατ’αρχάς, επιβάλλεται να κάνετε μια στάση στο παλάτι της Φαιστού, το οποίο αποτελούσε το δεύτερο σημαντικότερο ανάκτορο της Μινωϊκής Κρήτης. Επίσης, κοντά στη Φαιστό βρίσκεται η μινωϊκή κωμόπολη της Αγίας Τριάδας, όπου έχει βρεθεί η περίφημη Μινωϊκή Βίλλα. Λίγο μακρύτερα και κοντά στο χωριό Καλαμάκι, θα δείτε το μινωϊκό λιμάνι του Κομμού, δίπλα στην πανέμορφη παραλία των γυμνιστών. Κοντά στο Κομμό, βρίσκεται η παραλία των Ματάλων με τις λαξευμένες σπηλιές, που την έκαναν πασίγνωστη σε όλο το κόσμο οι χίπηδες τη δεκαετία του 60’. Συνεχίζοντας, στην άλλη μεριά της πεδιάδα, δίπλα στους Αγίους Δέκα, θα συναντήσετε τα ερείπια της αρχαίας Γόρτυνας πνιγμένα στους ελαιώνες, που έγινε η πρωτεύουσα όλης της Κρήτης κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο.
Για όσους θέλουν να δουν κάτι ανεπανάληπτο, τότε επιβάλλεται μια εκδρομή με αυτοκίνητο στα άγρια Αστερούσια Όρη. Τα Αστερούσια είναι άνυδρα και ξερά, παρά ελάχιστα σημεία που πηγές ξεδιψούν τα άγρια ζώα τους. Χαραγμένα με αμέτρητα γυμνά φαράγγια (Μάρτσαλο, Αγιοφάραγγο, Τράφουλας, Τρυπητή, Αμπάς, Αχεντριάς), χαρίζουν στον επισκέπτη ανεπανάληπτα τοπία και ειδυλιακές ακρογιαλιές στην έξοδο τους. Αξίζει να επισκεφτείτε τα μοναστήρια τους, όπως την Μονή Κουδουμά και την ιστορική μονή της Οδηγήτριας, κοντά στο Σίβα. Επίσης, το καλύτερο σημείο με θέα στα Αστερούσια βρίσκεται στη «μύτη» της Μεσαράς, στην γωνία του Ακρωτηρίου Λίθινο, όπου μπορείτε να φτάσετε από την Οδηγήτρια. Η θέα είναι συγκλονιστική και μπορεί να προκαλέσει ίλιγγο, καθώς κάθετοι βράχοι 400m καταλήγουν στη θάλασσα. Γι΄αυτούς που δεν αντέχουν την ταλαιπωρία, ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι οδηγούν στις πανέμορφες παραλίες του Λέντα και των Καλών Λιμένων, στις οποίες υπάρχουν και αρκετά δωμάτια.
Η πρόσβαση στη Μεσαρά και στα κυριότερα μνημεία μπορεί να γίνει με λεωφορείο από το Ρέθυμνο ή το Ηράκλειο, αλλά οι επιλογές θα είναι περιορισμένες (Μάταλα, Φαιστός, Κομμός, Τυμπάκι, Γόρτυνα). Έτσι, δεν θα μπορέσετε να απολαύσετε τα μαγικά τοπία, κυρίως στα Αστερούσια Όρη.
Μια θάλασσα γονιμότητας
Αυτή η μεγάλη έκταση εδάφους αποτελούσε κάποτε ένα κομμάτι του Αιγαίου το οποίο μετατράπηκε σε μία Ιουρασική λεκάνη καθώς περιτειχίστηκε από βουνά στο βορρά και στο νότο, σχηματίζοντας ένα φυσικό λιμάνι. Έπειτα, μόλις 34 αιώνες πριν, το νερό άρχισε βαθμιαία να υποχωρεί, ισχυροί σεισμοί ανύψωσαν την τεκτονική πλάκα, για να σχηματιστεί η εύφορη κοιλάδα της Μεσαράς, ο κήπος της Κρήτης.
Ο νεολιθικός άνθρωπος περπάτησε κάθε εκατοστό αυτής της πεδιάδας, κράτησε τον ζεστό άργιλο στη χούφτα του, έχτισε βωμούς και μικρούς καταυλισμούς, τράφηκε από την τοπική πανίδα κι έπειτα πέρασε στην περίοδο της γεωργίας εφευρίσκοντας καλλιεργητικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, για να αναθρέψει την ιερή ελιά και την άμπελο, αχώριστους συντρόφους σε μια καλή ζωή. Δυνατός πια και πατώντας γερά στα πόδια του, ο νεολιθικός άνθρωπος, θα διαμορφώσει αυτόν τον πολιτισμό που είναι ευρέως γνωστός ως «Μινωικός», τον Κρητικό πολιτισμό της νεολιθικής εποχής με τις εκατό πόλεις, που θα εισαγάγει την Ευρώπη στο μέλλον της.
Ο καλός οικοδεσπότης
Η κοιλάδα της Μεσαράς έχει διαδραματίσει ένα αδιάκοπο ρόλο στην ιστορία της Κρήτης. Οι λαοί της και εκείνοι που τους κατέκτησαν –και υπήρξαν πολλοί τέτοιοι- πειθάρχησαν τη γη με απλά εργαλεία: το βόδι και το άροτρο. Σε αντάλλαγμα, η Μεσσαρά, γέμισε το τραπέζι τους με άφθονους καρπούς: χρυσό σιτάρι και κριθάρι, ελιές και λάδι, άγρια φρούτα και σπόρους, μια ποικιλία τροφής που έμελε να αποτελέσει τη βάση για μια από τις πιο θρεπτικές και ευεργετικές δίαιτες στον κόσμο.
Απλότητα
Απ’ όλα τα δώρα που είχε να προσφέρει η κοιλάδα, το ελαιόλαδο ήταν ίσως το πιο σημαντικό κοινωνικά και οικονομικά. Η καλλιέργεια της ελιάς είναι, συγκριτικά, μια απλή, χαμηλού ρίσκου, διαδικασία. Περίπου 20 δέντρα μπορούν να παρέχουν την ποσότητα του ελαιόλαδου που χρειάζεται μια οικογένεια για ένα χρόνο. Οι χρήσεις του ήταν απλές και ποικίλες: μαγειρικό λίπος για ψήσιμο ή τηγάνισμα, άρτυμα για μια μεγάλη ποικιλία από άγρια χόρτα που οι κάτοικοι συνήθιζαν να περιλαμβάνουν στη διατροφή τους, γιατρικό που εφαρμόζεται με διάφορους τρόπους για να ανακουφίσει τους πόνους και άλλα πολλά…
Καθώς η κοινωνία στην Κρήτη εξελίσσεται υιοθετώντας το δυτικό τρόπο ζωής, οι άνθρωποι απομακρύνονται από τη γεωργία και μετακινούνται προς τις αστικές περιοχές της βόρειας ακτής του νησιού.
