Βρισκόμενη στα εξωτερικά σύνορα του Αιγαιακού ηφαιστειακού τόξου, η Κίμωλος είναι παιδί της λάβας, των σεισμών και των ηφαιστειακών εκρήξεων. Αυτό είναι ολοφάνερο από την πρώτη κιόλας ματιά καθώς το ανάγλυφο και το χρώμα των πετρωμάτων μαρτυρούν το βίαιο γεωλογικό παρελθόν του νησιού. Οι διάσπαρτες θερμές πηγές υποδεικνύουν ότι ακόμα και σήμερα, το υπέδαφος της περιοχής παραμένει γεωλογικά ενεργό. Σαν αποτέλεσμα η Κίμωλος είναι ένας μοναδικός καμβάς πετρωμάτων, χρωμάτων και σχηματισμών που ο επισκέπτης σπάνια έχει την ευκαιρία να συναντήσει. Το νησί είναι σμιλεμένο από δεκάδες, μοναδικές γεωμορφές, δημιουργήματα του αέναου αγώνα μεταξύ πέτρας και ανέμου. Πιο χαρακτηριστική είναι το περίφημο Σκιάδι, ένα τεράστιο πέτρινο μανιτάρι ξακουστό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Εκτός όμως από το εικαστικό μέρος, η ηφαιστειακή δραστηριότητα προίκισε την Κίμωλο με αφθονία σπάνιων ορυκτών η εκμετάλλευση των οποίων διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό κατά το παρελθόν την οικονομία του νησιού.  Σιδηρομαγγάνιο, αργυρούχος βαρυτίνη, καολίνης, περλίτης, μπεντονίτης, ποζολάνη, ζεόλιθοι αλλά και αχάτης, ίασπις, οπάλιος, αμέθυστος είναι μερικά μόνο από τα ορυκτά που συναντά κανείς σε ολόκληρο το νησί. Το πιο χαρακτηριστικό απ’ όλα είναι δίχως αμφιβολία η «κιμωλία γη», γνωστή ήδη από την αρχαιότητα. Εδώ θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε μια ευρέως διαδεδομένη παρεξήγηση που θέλει την «κιμωλία γη» και την κιμωλία του μαυροπίνακα να είναι το ίδιο πράγμα. Η «κιμωλία γη» είναι ένα είδος αργίλου με λευκόφαιο χρώμα και χαρακτηριστική χημική σύσταση, που πήρε το όνομά της από την Κίμωλο, αφού είναι ο αποκλειστικός τόπος παραγωγής της. Αποτέλεσε για χιλιάδες χρόνια το κύριο εξαγωγικό προϊόν του νησιού και χρησιμοποιήθηκε στην παρασκευή πορσελάνης, φαρμάκων και στην κατεργασία υφασμάτων. Αντίθετα, η κιμωλία του μαυροπίνακα, η οποία στην πραγματικότητα ονομάζεται κρητίς, δανείστηκε το όνομά της από την «κιμωλία γη» απλά και μόνο λόγο της οπτικής τους ομοιότητας.

Άλλο χαρακτηριστικό πέτρωμα που συνέβαλε στην ανάπτυξη της κιμωλιάτικης οικονομία  είναι οι  τόφφοι,  που οι κάτοικοι έκοβαν σε σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου για να τους χρησιμοποιήσουν ως οικοδομικό υλικό. Στην Κίμωλο ονομάζονται «πώρια» και έχουν εξαιρετικές μονωτικές ιδιότητες. Μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα πώρια θεωρούνταν πολύτιμο οικοδομικό υλικό και οι Κιμωλιάτες τα εμπορεύονταν σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και σε πόλεις της Μαύρης Θάλασσας.