«Γλυκά που βγαίνει απ’ το βουνό στο Σπήλι το φεγγάρι
και λαμπυρίζει στο νερό και του εδίνει χάρη».
Εδώ θα βρείτε το Σπήλι, το Ρεθεμνιώτικο κεφαλοχώρι. Είναι πρωτεύουσα του δήμου Αγιου Βασιλειου και βρίσκεται πάνω στον κεντρικό οδικό άξονα, στο κέντρο του νομού Ρεθύμνης, 27 χλμ από το Ρέθυμνο και 20-25 χλμ από τις νότιες παραλίες του νησιού (Αγ.Γαλήνη, Πλακιάς, Πρέβελη, Δαμνόνι, Σκηνάρια, Αμμούδι, Τριόπετρα, Λίγκρες, Αγιος παύλος) και 35-40 χλμ από (Φαιστό, Γόρτυνα, Μεσαρά, Μάταλα στα ανατολικά, Φραγκοκάστελο στα δυτικά και τον Ψηλορείτη στα 20 χλμ πάνω από το Σπήλι).
Στα 8 χιλιόμετρα θα βρείτε στο χωριό Λαμπινή τον Βυζαντινό Ναο (Παναγία της Λαμπινής του 14ο αιώνα).
Καταλαμβάνει αρκετά μεγάλη επιμήκη, μάλλον, έκταση 16 τ.χλμ, με μέσο σταθμικό υψόμετρο 430 μ.
Είναι ημιορεινός παραδοσιακός οικισμός, κτισμένος στους πρόποδες του όρους Βορίζης (930 μ. ύψος) που πήρε το όνομα του από τη γεωγραφική θέση του, δηλαδή ριζωμένο βόρεια. Το όρος Βορίζης είναι προέκταση του βουνού Κέδρος.
Το Σπήλι σήμερα έχει 800 κατοίκους μαζί με το γειτονικό οικισμό, τα Δαριβιανά, με τον οποίο αποτελούν μια κοινότητα.
Το «εύκρατο μεσογειακό» κλίμα με τα δροσερά καλοκαίρια και τις πλούσιες βροχοπτώσεις εξασφαλίζει ιδανικές θερμοκρασίες από 14 ℃ ως 29 ℃ το καλοκαίρι, σε όλη γενικά την Κρήτη.
Εξαιτίας του εδαφικού της ανάγλυφου η Κρήτη χωρίζεται σε τρεις βασικές περιοχές με διαφορές στις κλιματολογικές τους συνθήκες¨ βόρειες ακτές, νότιες ακτές και ορεινές περιοχές.
Το Σπήλι ανήκει στις ορεινές περιοχές. Η διαμονή σας το καλοκαίρι εδώ θα είναι δροσερή και ευχάριστη. Το φθινόπωρο θα δείτε τις αλλαγές της φύσης. Επισκεφτείτε μας χειμώνα. Θα συναντήσετε χιόνι στις κορφές των βουνών και στα σοκάκια του χωριού μας και θερμοκρασίες χαμηλές αλλά ανεκτές. Η πλούσια χλωρίδα της περιοχής μας την άνοιξη θα σας ενθουσιάσει με τα χρώματα και τ’ αρώματά της.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
«Θα το βρούμε εκεί χτισμένο κατ’ απ’ το ψηλό βουνό
το σεμνό το Πανωχώρι και το κάτω το χωριό».
Το Σπήλι, ο δικός μας τόπος, έχει μια ιστορία 1000 χρόνων περίπου.
Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που οι κάτοικοι είναι περήφανοι για την καταγωγή τους. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση του ονόματος του χωριού.
Η πιθανότερη είναι ότι προέρχεται από τις πολλές σπηλιές που βρίσκονται στην περιοχή γύρω του και κυρίως από τη σπηλιά που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του χωριού, στην περιοχή Περιστερές που λέγεται και Σχίσμα.
Άλλη εκδοχή για την προέλευση του ονόματός του είναι ότι οφείλεται στη «σπηλαιώδη» θέα που βλέπει κανείς απ’ αυτό. Η ύπαρξη του Σπηλίου χρονολογείται κατά μία παράδοση από τη Β’ Βυζαντινή περίοδο. Δεν υπάρχουν, βέβαια, στοιχεία που να το αποδεικνύουν αυτό, παρά μόνο πέντε εκκλησίες που σώζονται, των οποίων οι τοιχογραφίες είναι καθαρά Βυζαντινής τεχνοτροπίας και κατά τον ιστορικό Στ. Σπανάκη είναι κτίσματα του 10ου περίπου αιώνα.
Το βέβαιο είναι ότι επί ενετικής εποχής – και γι’ αυτό υπάρχουν πολλές αποδείξεις – το Σπήλι ήταν σε ζωή και μάλιστα πολύ ανεπτυγμένη. Άλλωστε το έμβλημα του Σπηλίου, η κρήνη με τις κεφαλές λιονταριών, είναι ενετικό σύμβολο. Το κεφαλοχώρι στην εποχή των Ενετών αποτελείτο, όπως και τώρα, από δύο οικισμούς, το σημερινό επωνομαζόμενο Πανωχώρι και το Κατωχώρι. Δείγματα από ενετικά αρχοντικά μπορείτε να δείτε και σήμερα, μιας και κάποια έχουν αναπαλαιωθεί, κυρίως στο Πανωχώρι, όπου έμεναν οι Ενετοί. Ιστορικά το Σπήλι από τα χέρια των Ενετών περνάει στα χέρια των Τούρκων. Ποτέ δεν έλειψαν οι συνεχείς αγώνες και οι επαναστάσεις από μέρους των Σπηλιανών στην προσπάθειά τους να πατάξουν τον τούρκικο ζυγό γιατί η περήφανη ψυχή τους και το αίσθημα ελευθερίας που τους διακατέχει δεν τους άφηναν να μείνουν με σταυρωμένα χέρια.
Γενικότερα Σπηλιανοί πήραν μέρος και έδωσαν τη ζωή τους σε όλους τους αγώνες του έθνους μας (Βαλκανικοί πόλεμοι, Μικρά Ασία, Αλβανικό μέτωπο). Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής η συμμετοχή των χωριανών στο αντάρτικο ήταν μέγιστη. Παρόλα αυτά το χωριό δεν καταστράφηκε από τους κατακτητές, όπως αναφέρουν μαρτυρίες παλαιότερων, διότι το προστάτευε ανώτερος Γερμανός αξιωματικός τον οποίο, δίχως να γνωρίζουν την ιδιότητά του, είχαν περιθάλψει οι χωριανοί σε τραυματισμό του από την πτώση του αεροπλάνου του μαζί με άλλους γερμανούς στρατιώτες. Έτσι ίσως εξηγείται το γεγονός ότι το χωριό εκείνα τα χρόνια είχε φτάσει στη μεγαλύτερη ακμή του, αριθμώντας περίπου 1000 κατοίκους. Συνέβαλλε βέβαια σ’ αυτό ότι είχε γίνει και πρωτεύουσα της επαρχίας.
Με το τέλος των απανωτών πολέμων το Σπήλι, όπως κι όλη γενικά η ελληνική ύπαιθρος, άρχισε να φθίνει σταδιακά, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη μετανάστευση των παιδιών του, που άνοιξαν πανιά για εξεύρεση καλύτερης τύχης. Το κακό άρχισε να μετριάζεται με την πλήρωση της χηρεύουσας μητροπολιτικής έδρας Λάμπης και Σφακίων από τον εμπνευσμένο και δυναμικό μητροπολίτη , Ισίδωρο Ρουσοχατζάκη (1956-1968), που με μια αποφασιστική προσπάθειά του αναγέννησε το χωριό.
Οι Σπηλιανοί αναθάρρεψαν έτσι, σταμάτησαν τη φυγή κι ύστερα από την ηλεκτροφώτιση του χωριού νέοι ορίζοντες ανοίχτηκαν κι άρχισε ολοταχώς η πρόοδός του, η οποία συνεχίστηκε και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Και μόνο για να ζήσετε, νοερά έστω, όλη αυτή την ιστορία του τόπου μας, δεν αξίζει να μας επισκεφτείτε;; Θα ζωντανέψουν θύμησες και αναμνήσεις επισκεπτόμενοι χαρατηριστικά μέρη που φέρουν το στίγμα της ιστορίας τόσων χρόνων!!! Σας περιμένουμε, για να τα ξαναθυμηθούμε παρέα, γιατί η ιστορία ενός τόπου είναι ο πολιτισμός του!
Ιστορικά στοιχεία Αρχικής αναγνώρισης
- Κοινότητα Σπηλίου, Δ/γμα 26/1/1925, ΦΕΚ Α΄ 27/1925
- Έδρα: Σπήλι.
- Αρχικοί Συνοικισμοί: Σπήλι, Καρήνες, Δαριβιανά.
- Σημερινοί Συνοικισμοί: Σπήλι, Δαριβιανά.
- Προσαρτήσεις: Ο Συνοικισμός «Δαριβιανά», αποσπάστηκε από την Κοινότητα Λαμπηνής, Δ/γμα 12/3/1940, ΦΕΚ Α΄ 97/1940.
- Αποσπάσεις: Ο Συνοικισμός «Καρήνες» αναγνωρίστηκε σε Κοινότητα, Δ/γμα 6/9/1925, ΦΕΚ Α΄ 260/1925. Ο Συνοικισμός «Δαριβιανά» προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Λαμπηνής, Δ/γμα 12/1/1931, ΦΕΚ Α΄ 12/1931.
- Πληθυσμός: (1928): Σπήλι 823, Δαριβιανά 136, (1940): Σπήλι 826, Δαριβιανά 149, (1951): Σπήλι 765, Δαριβιανά 123, (1961): Σπήλι 723, Δαριβιανά 102, (1971): Σπήλι 789, Δαριβιανά 107, (1981): Σπήλι 657, Δαριβιανά 89.
Διατελέσαντες Πρόεδροι Κοινότητας από το 1926 έως σήμερα.
- Λουλουδάκης Νικόλαος του Γεωργίου από 17/1/1926 έως 10/4/1927.
- Στεφανουδάκης Χαράλαμπος του Στεφάνου από 11/4/1927 έως 1/9/1928.
- Δαμβακάκης Γεώργιος του Γρηγορίου από 2/9/1928 έως 9/9/1929 και από 30/3/1968 έως 31/12/1972.
- Καπετανάκης Πολύδωρος του Αντωνίου από 1/9/1930 έως 31/8/1931.
- Ταταράκης Εμμανουήλ του Βασιλείου από 1/9/1931 έως 31/8/1932, από 1/4/1934 έως 31/12/1934 και από 3/9/1944 έως 31/12/1945.
- Βρυλλάκης Κωνσταντίνος του Γεωργίου από 1/9/1932 έως 30/3/1934.
- Σαββάκης Γεώργιος του Ζαχαρία από 1/1/1935 έως 31/12/1935 και από 18/6/1943 έως 2/9/1944.
- Τζανακάκης Κωνσταντίνος του Ιωάννου από 1/1/1936 έως 31/12/1936 και από 28/5/1947 έως 30/4/1951.
- Καλογρίδης Αλέξανδρος του Ιωάννου από 1/1/1937 έως 17/6/1943.
- Κουρκουλός Παύλος του Γεωργίου από 10/9/1929 έως 31/8/1930 και από 1/1/1946 έως 27/5/1947.
- Καλογρίδης Στυλιανός του Αλεξάνδρου από 20/5/1951 έως 31/12/1952 και από 17/5/1959 έως 15/8/1964.
- Σαββάκης Στέφανος του Μανούσου από 1/1/1953 έως 31/12/1953.
- Ταταράκης Ιωάννης του Εμμανουήλ από 1/1/1954 έως 11/3/1959.
- Προκοπάκης Μιχαήλ του Προκόπη από 16/8/1964 έως 9/1/1968.
- Μπριλλάκης Σταύρος του Ιωάννου από 1/1/1973 έως 30/9/1974.
- Τζανακάκης Άγγελος του Ιωάννου από 1/5/1975 έως 31/12/1978.
- Λουλούδης Δημήτριος του Στεφάνου από 1/1/1979 έως 31/12/1986.
- Κουμεντάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου από 1/1/1987 έως 31/12/1998.
Δημοτικό Σχολείο
Από το αρχείο του Δημοτικού Σχολείου Σπηλίου φαίνεται, ότι λειτούργησε για πρώτη φορά το σχολείο, το σχολικό έτος 1899-1900, ως Διτάξιο Δημοτικό Σχολείο Σπηλίου.
Το πρώτο όνομα δασκάλου που συναντάμε είναι Κουνούπα Ευαγγελία.
Πηγή: http://www.spilicrete.gr