Η Κρεμαστή ιδρύθηκε και άρχισε να κατοικείται κατά τα χρόνια της πρώτης Τουρκο-κρατίας τον 16ο περίπου αι-ώνα από ανθρώπους κυνηγη-μένους από τον εχθρικό ζυγό και την τουρκική καταπίεση. Είναι σίγουρο ότι οι πρώτες οικίες δεν έφεραν την μορφή του δίπατου σπιτιού που κυ-ριαρχεί από
τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα στην Κρεμαστή.Οι πρώτες κατοικίες ήταν πολύ απλές και ονομάζονταν χαμοκέλες. Η χαμοκέλα ήταν ένα μακρόστενο ισόγειο κτί-σμα μονόχωρο, δηλαδή χω-ρίς διαχωρισμό χώρων στο εσωτερικό του. Τυπικά μπο-ρεί κανείς να πει ότι η χαμο-κέλα χωρίζεται σε 2 μέρη, τον χώρο όπου ζουν οι άνθρω-ποι που λέγεται γωνιά και τον χώρο που ζουν τα ζώα που λέγεται αχούρι. Είναι σχεδόν ισομερείς οι χώροι αυτοί. Η γωνιά είναι υψομετρικά λίγο πιο ψηλά από το αχούρι με μια διαφορά των 2-4 σκα-λιών κι επίσης ένας χαμη-λός τοίχος μισού μέτρου πε-ρίπου χωρίζει την γωνιά από το αχούρι. Στο αχούρι υπάρ-χει η μπλιόζα, μια υπερυψω-μένη ξύλινη κατασκευή όπου τοποθετείτο το άχυρο για τα ζώα. Η πόρτα βρίσκεται στην πλαϊνή πλευρά του κτίσματος και το κατώφλι βγάζει στην γωνιά, στο σημείο ακριβώς όπου ξεκινούν τα σκαλιά για το αχούρι κι αυτό είναι λογι-κό διότι δεν έπρεπε τα ζώα να διασχίζουν τον χώρο δια-μονής των ανθρώπων κι ούτε οι άνθρωποι να εισέρχονται στο χώρο τους αφού έχουν διασχίσει πρώτα τον χώρο των ζώων για λόγους υγιει-νής. Στην γωνιά υπήρχε και η εστία στον τοίχο της στενής πλευράς. Οι πρώτες εστίες δεν οδηγούσαν σε καμινάδα αλλά ο καπνός εξερχόταν στο περιβάλλον μέσω των κενών της στέγης μιας και η στέγη ήταν κεραμοσκεπής αλλά χω-ρίς λάσπη ανάμεσα στα κερα-μίδια. Μεταγενέστερα δημι-ουργήθηκαν καμινάδες. Επί-σης, υπάρχει ένα μικρό πα-ράθυρο δίπλα από την πόρ-τα που πάλι αντιστοιχεί στον χώρο της γωνιάς. Γενικώς οι πρώτες χαμοκέλες δεν είχαν πολλά ανοίγματα. Μεταγε-νέστερα προστέθηκαν και άλλα παράθυρα όταν η μπλι-όζα γινόταν ξύλινο πάτωμα και ενωνόταν με την γωνιά πάλι με μια υψομετρική δι-αφορά των 2-4 σκαλιών πιο πάνω αυτή την φορά από την γωνιά. Κάτω από το πάτωμα βρίσκεται το αχούρι αυτή την φορά με δική του είσοδο ξε-χωριστή από την είσοδο στην γωνιά. Άρα αντιλαμβανόμα-στε ότι βρισκόμαστε στην πε-ρίοδο όπου υπάρχεις σαφής διαχωρισμός κατοικίας αν-θρώπων-ζώων. Ώστόσο στην Κρεμαστή δεν εντοπίζονται αυτές οι «ανεπτυγμένες» χαμοκέλες όπως εντοπίζονται στα υπόλοιπα χωριά του Ζά-ρακα (και κυρίως σε Ρηχειά, Κουπιά, Γέρακα).Το αμέσως επόμενο στά-διο είναι η δημιουργία, επέ-κταση και κυριαρχία του κλασσικού κρεμαστιώτι-κου δίπατου σπιτιού. Είναι κι αυτό μακρόστενο και έχει ισόγειο ή κατώι και έναν όρο-φο από πάνω, το ανώι. Το ανώι αρχικά αποτε-λείτο από 2 χώρους, την γω-νιά και την σάλα στην οποία αντιστοιχεί και η πόρτα. Το κατώφλι οδηγεί ακριβώς στο σημείο όπου υπάρχει η πόρ-τα για την είσοδο στην γω-νιά Αργότερα χρησιμοποιή-θηκε και τελικά επικράτησε το τετράχωρο ανώι. Οι τέσσε-ρις χώροι είναι οι εξής: μπα-σιά, καμαρούλα, γωνιά, σάλα. Ουσιαστικά ο χώρος που κα-ταλαμβάνει η γωνιά διατη-ρείτα
ι και ο χώρος της σάλας περιορίζεται μέσω του δια-μελισμού του και την δημι-ουργία των δυο επιπλέον χώ-ρων. Η σάλα καταλαμβάνει το μισό σπίτι και είναι το επί-σημο δωμάτιο του σπιτιού όπου γίνονται όλες οι κοι-νωνικές εκδηλώσεις της οι-κογένειας (γάμοι, βαφτίσια, κηδείες, γιορτές, κλπ). Το δω-μάτιο αυτό είναι ιδιαίτερα ευ-ήλιο αφού έχει τουλάχιστον 4 παράθυρα και ανάλογα με το μέγεθος του σπιτιού μπορεί να προστεθεί ακόμα ένα. Δυο παράθυρα στην στενή πλευρά όπου βλέπει η όψη του σπι-τιού και άλλα δύο στο πλάι, ένα από την μια και ένα από την απέναντι πλευρά. Εσοχές στους πλαϊνούς τοίχους δημι-ουργούν ντουλαπάκια. Το δά-πεδο είναι ξύλινο και το λέγα-νε πάτωμα. Διαχωρίζεται από το υπόλοιπο σπίτι με ένα λε-πτό τοίχο στο ύψος του τοί-χου του σπιτιού, την μισά-ντρα που μπορεί να είναι είτε από λάσπη, είτε καλαμένια, είτε από τάβλες. Οι επόμενοι δυο χώροι είναι οι δύο νέοι που προστέθηκαν, δηλαδή η μπασιά και η καμαρούλα. Η μπασιά είναι ο προθάλαμος του σπιτιού, ένας τετράγωνος χώρος που σε κάθε τοίχο του υπάρχει μια πόρτα. Η μία εί-ναι η πόρτα εισόδου στο εσω-τερικό του σπιτιού γενικώς, απέναντί της είναι η πόρτα που οδηγεί στην καμαρού-λα και στα πλάγια υπάρχουν δυο πόρτες που οδηγούν η μεν μια στην σάλα και η δε άλλη στην γωνιά. Η καμαρού-λα είναι ο χώρος που περι-κλείεται ανάμεσα στα χωρί-σματα της γωνιάς και της σά-λας και στο χώρισμα της μπα-σιάς και του εξωτερικού τοί-χου του σπιτιού, όπου υπάρ-χει ένα παράθυρο. Χρησιμο-ποιείται είτε για αποθήκευ-ση αγαθών είτε για κατάκλι-ση. Η γωνιά βρίσκεται στην θέση αντιδιαμετρικά της σά-λας. Στην στενή της πλευρά υπάρχει το τζάκι ή η παρε-στιά με καμινάδα αυτή την φορά. Έχει 2 παράθυρα στις πλαϊνές πλευρές εκ των οποί-ων το ένα που βρίσκεται δί-πλα στην πόρτα είναι συνή-θως μικρότερο από τα υπό-λοιπα παράθυρα του σπιτιού. Κάτω από το μεγάλο παρά-θυρο της γωνιάς υπάρχει συ-νήθως ο νεροχύτης και κάτω από το μικρό το κρεβάτι που κοιμούνται οι ηλικιωμένοι το σπιτιού, δηλαδή οι γονείς του άντρα εκτός αν ο άντρας είναι σώγαμπρος. Το δάπεδο είναι πέτρινο όπως επίσης και της καμαρούλας και της μπασιάς. Αποφεύγεται η χρήση ξύλι-νου πατώματος στην γωνιά λόγω κινδύνου πυρκαγιάς από το τζάκι το οποίο βρίσκε-ται στο ίδιο ύψος με το δάπε-δο. Το ανώι επικοινωνεί με το κατώι με μια καταπακτή στο ξύλινο δάπεδο η οποία βρί-σκεται μπροστά στην πόρτα της σάλας.Το κατώι είναι ο χώρος αποθήκευσης αγαθών και γεννημάτων και ο χώρος στάβλισης των ζώων της οι-κογένειας. Είναι μονόχωρο αλλά ξεχωρίζουμε δυο ισο-μερείς διαμερίσεις στο κα-τώι που επηρεάζονται άμε-σα από την διαμόρφωση του δαπέδου του ανωγιού. Δηλα-δή ο ένας χώρος είναι ο χώ-ρος κάτω από το ξύλινο πά-τωμα στον οποίο αντιστοιχεί και η πόρτα του κατωγιού. Εδώ τοποθετούνται τα ζω-ντανά. Ο άλλος χώρος είναι ο χώρος κάτω από την γω-νιά, την μπασιά και την κα-μαρούλα. Είναι μια τοξωτή κατασκευή που ονομάζεται καμάρα. Το πάνω μέρος της καμάρας είναι το πέτρινο δά-πεδο του ανωγιού. Στην κα-μάρα τοποθετούνται τα κρα-σιά, τυριά, κρέατα και γενι-κότερα τα αγαθά του σπιτιού. Διαχωρίζεται από τον χώρο στάβλισης με χαμηλό πέτρι-νο τοίχο η ξύλινο φράχτη. Η καμάρα δεν έχει παράθυρα εκτός από σπάνιες περιπτώ-σεις όπου υπάρχει στο πίσω μέρος ένα μικρό παράθυρο και αυτό γίνεται όταν το σπίτι δεν βρίσκεται σε πλαγιά ώστε το πίσω μέρος του να είναι μέσα στη γη. Ο χώρος στάβλι-σης έχει παράθυρα συνήθως 1-2 είτε στο μπροστινό μέρος, είτε δίπλα στην πόρτα. Πολ-λά σπίτια ευπόρων κυρίως οι-κογενειών που είναι και πιο ψηλά και πιο μεγάλα έχουν κατώι το οποίο είναι όλο χτι-σμένο καμάρα. Πολλές φορές, κυρίως όταν το σπίτι βρισκό-ταν σε δημοσιά ή σε πλατεία, το κατώι λαμβάνει άλλη λει-τουργικότητα. Λειτουργεί ως καφενείο, ταβέρνα, μπακάλι-κο, εμπορικό, κλπ. Οπότε δεν κατοικούν ζώα και τα τρόφι-μα συνήθως δεν αποθηκεύο-νται εκεί. Γι’ αυτό πολλά σπί-τια έχουν και υπόγειο με εί-σοδο από το κατώι μέσω κα-ταπακτής και είτε είναι χτι-σμένο στο μοτίβο της καμά-ρας ή είναι σκεπασμένο με τάβλες, οι οποίες είναι τμή-μα ξύλινου πατώματος του κατωγιού. Επιπλέον, υπάρ-χουν περισσότερα ανοίγμα-τα ώστε το κατώι να λούζε-ται από φως. Δηλαδή στην όψη του σπιτιού τα παράθυ-ρα αντικαθίστανται από δυο πόρτες ή μια πόρτα κι ένα παράθυρο ή μια πόρτα και δυο παράθυρα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα παράθυ-ρα στις πλαϊνές πλευρές εξα-φανίζονται.Η είσοδος στο ανώι γίνε-ται στην πρωταρχική μορφή με την
βοήθεια ξύλινης σκά-λας και στην συνέχεια με πέ-τρινη. Τελικά αναπτύχθηκε μια άλλη μορφή η οποία και κυριάρχησε στην Κρεμαστή και σε όλο γενικά τον Ζάρα-κα, το λιακό. Το λιακό μπορεί κανείς να πει ότι είναι η ανά-πτυξη του πλατύσκαλου της πέτρινης σκάλας που οδη-γεί στην πόρτα. Είναι ορθο-γώνια συνήθως κατασκευή που διευκολύνει την πρόσβα-ση στο σπίτι με μήκος ίσο πε-ρίπου με το μισό του υπόλοι-που σπιτιού. Το λιακό γωνιά-ζει στο σημείο όπου υπάρ-χει η πόρτα και είναι ένα εί-δος βεράντας με χαμηλό τοί-χο 30-50 εκατοστά περιμε-τρικά. Ο ισόγειος χώρος του λιακού είναι συνήθως καμά-ρα, σε σπάνιες περιπτώσεις είναι σκεπασμένος με τάβλες. Χρησιμοποιείται είτε ως χώ-ρος αποθήκευσης, στάβλισης ή ως στέρνα με το στόμιο στο πάνω μέρος του λιακού. Πολύ συχνή είναι και η χρήση του χαγιατιού, που είναι ουσια-στικά ένα σκεπασμένο λιακό. Η είσοδος στο χαγιάτι γίνεται με την βοήθεια πέτρινης σκά-λας και φέρει συνήθως ένα παράθυρο που βλέπει όπου βλέπει και η όψη του σπιτιού κι άλλο ένα στο πλάι της πόρ-τας. Πολλές φορές δεν είναι χτισμένο γύρω γύρω αλλά λείπει ο τοίχος στην πλευρά πάνω από την πόρτα του ισο-γείου. Πολύ συχνό είναι και η επιμήκυνση του λιακού ως μπροστά ώστε να αποκτά ίδιο μήκος με το υπόλοιπο σπί-τι. Ο ισόγειος χώρος της κα-τασκευής αυτής είναι τοξω-τή καμάρα ανοιχτή, όπου στο τέλος της είναι η πόρτα εισό-δου στο κατώι και στο πλάι η πόρτα εισόδου στον ισόγειο χώρο του λιακού.Η σκεπή είναι τρίριχτη με τάβλες, κεραμίδια και λάσπη. Η κατασκευή την στέγης συ-νοδεύεται με την χρήση με-γάλων ξύλινων δοκαριών που λέγονται τράβες. Βασι-κό στοιχείο του κρεμαστιώ-τικου σπιτιού είναι και ο θο-λωτός φούρνος είτε στο πίσω μέρος της οικίας είτε σε κά-ποιο σημείο της αυλής. Όσον αφορά την καλλωπιστική δι-άθεση, οι Κρεμαστιώτες έβα-φαν την κορνίζα γύρω από τα παράθυρα και τις πόρτες με έντονο μπλε χρώμα, κάτι που σήμερα σπάνια βλέπου-με στα σπίτια του χωριού και πρέπει να επιστρέψει ώστε να αρχίσει το χωριό να λαμβά-νει πάλι την λιτή κι απέριτ-τη αλλά συνάμα μαγευτική ομορφιά του…
Νίκος Μπαριάμης
