Η Παναγία της Βλαχέρνας είναι επιβλητικός βυζαντινός ναός του 10ου-13ου αι., με μεταγενέστερες επεμβάσεις, στο χωριό Βλαχέρνα έξω από την Άρτα. Κτισμένη αρχικά ως καθολικό μοναστηριού στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής και διακοσμημένη με τοιχογραφίες, γλυπτά, μαρμαροθετήματα και ψηφιδωτά, η Παναγία της Βλαχέρνας λειτούργησε ως ταφικός ναός της οικογένειας των Κομνηνών-Δουκάδων, ηγεμόνων του Δεσποτάτου της Ηπείρου.Ο αρχικός, μεσοβυζαντινός ναός του τέλους του 9ου ή των αρχών του 10ου αι. είχε τη μορφή τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με τριμερές ιερό και ημικυκλική αψίδα που εξείχε από τον ανατολικό τοίχο. Από εκείνη την αρχιτεκτονική φάση σώζονται διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στη μεταγενέστερη τοιχοποιία καθώς και η κεντρική αψίδα του ιερού και τμήμα παρακείμενου τοίχου που ενσωματώθηκαν στο διακονικό της νοτιοανατολικής γωνίας του μεταγενέστερου ναού. Η διαφορά στην τοιχοποιία, το σχήμα και το ύψος των αψίδων των δύο φάσεων είναι εμφανής στην ανατολική όψη του ναού.
Ο ναός που σώζεται σήμερα είναι υστεροβυζαντινός (βλ. κάτοψη). Ανοικοδομήθηκε τον πρώιμο 13ο αι. στον τύπο της τρίκλιτης θολωτής βασιλικής. Σε αυτή προστέθηκαν στα μέσα του ίδιου αιώνα ένας τρούλος σε κάθε κλίτος και ένα φουρνικό στο βόρειο κλίτος δημιουργώντας μια ιδιόμορφη τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική με τρεις τρούλους. Στα τέλη του 13ου αι., όπως υποδεικνύει η χρονολόγηση των τοιχογραφιών του, προστέθηκε νάρθηκας και ενδεχομένως άλλα προσκτίσματα και παρεκκλήσια, τα οποία δεν σώζονται σήμερα.
Τα τρία κλίτη έχουν άνισο πλάτος και χωρίζονται από κιονοστοιχίες, ενώ στο ιερό τα παραβήματα χωρίζονται από τοίχους με τοξωτά ανοίγματα. Ο νάρθηκας, αντίστοιχα, χωρίζεται με παραστάδες που εξέχουν σε τρία τμήματα. Κάθε κλίτος στεγάζεται με ημικυλινδρική καμάρα εσωτερικά και δίριχτη κεραμοσκεπή εξωτερικά, οι οποίες διακόπτονται από τους τρούλους, ενώ ο νάρθηκας φέρει ξεχωριστή εγκάρσια στέγη. Η στέγη και ο τρούλος εκτείνονται ψηλότερα στο κεντρικό κλίτος από ό,τι στα άλλα δύο. Στις στενές πλευρές κάθε στέγης σχηματίζονται αετώματα, στα οποία ανοίγονται τις περισσότερες φορές παράθυρα με πλίνθινα πλαίσια. Στεγασμένα αετώματα με παράθυρα προστέθηκαν ωστόσο και στις δύο μακρές πλευρές σε επαφή με τους τρούλους στα πλευρικά κλίτη, δίνοντας την εντύπωση σταυρεπίστεγου ναού. Από τις πέντε αρχικές εισόδους, μία σε κάθε μακρά πλευρά και τρεις στον δυτικό τοίχο σε αντιστοιχία με τα κλίτη, παραμένει σήμερα ανοιχτή μόνο η κεντρική του δυτικού τοίχου.
