Τοπανάς & Οβριακή
Μετά την κατάληψη της πόλης των Χανίων από τους Τούρκους (1645) διαμορφώνεται μια νέα κατάσταση. Οι Τούρκοι ζουν κυρίως στις ανατολικές συνοικίες Καστέλι και Σπλάντζια. Οι Χριστιανοί έχουν τις κατοικίες τους κυρίως στη συνοικία Τοπανάς, στα βορειοδυτικά της πόλης, που πήρε το όνομα της από τη βενετσιάνικη πυριτιδαποθήκη (τουρκικά Top-Hane) στην αρχή της οδού Θεοτοκοπούλου.
Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, η συνοικία έχει ωραία σπίτια και στενά δρομάκια αλλά και σωζόμενα βενετσιάνικα κτίρια που “διατηρούν την ατμόσφαιρα της μεσαιωνικής σιωπής και του μισόφωτου, που βοηθά σε αναδρομές και αναπολήσεις”. Παλαιότερα βρίσκονταν εκεί και τα Προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων, πριν μεταφερθούν στη Χαλέπα. Τώρα τα διάφορα κέντρα της προκυμαίας προσφέρονται για τις κοσμικές συναντήσεις των Χανιωτών, με τη μπάντα να παίζει τις γιορτινές μέρες.
Στη βορειοδυτική πλευρά του Τοπχανά υψώνεται το φρούριο Φιρκά (= στρατιωτική μονάδα, μεραρχία).
“Ενας αρκετά ευρύχωρος στρατών, πολύ περιποιημένος, καταλαμβάνει το εσωτερικόν μέρος του παλαιού φρουρίου του στηριζομένου επάνω εις τα παλαιά τείχη. Και κάτω από τα τείχη αυτά απλώνεται μια ευρύχωρος και ωραία, αλλ’ ακόμη απεριποίητος πλατεία, τα κράσπεδα της οποίας βρέχονται από το κουρασμένον της θαλάσσης κύμα.
Μερικά ωραία σπίτια υψώνονται προς τ’αριστερά του παλαιού φρουρίου και ένα ωραίο ζυθοπωλείον με το επίκαιρον όνομα “Ακταίον” είναι ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής του Δημαρχιακού Κήπου, ως Χανιώτικου κέντρου. Εις εκείνο το “Ακταίον” όπου το καλοκαίρι προσφέρεται μπύρα Κλωναρίδου, με την μουσικήν του φλοίσβου καλύπτουσαν τας παραφωνίας ενός ξεκουρδισμένου βιολιού και ενός πολυπαθούς πιάνου, περνούν τα βράδυα του καλοκαιριού Χανιώται συζητηταί και Χανιώτισσαι χαριτωμέναι και κομψόταται”.
«Οβριακή»
Η «Οβριακή», η Εβραϊκή συνοικία των Χανίων βρισκόταν στα βορειοδυτικά της πόλεως, πίσω από το λιμάνι. Κεντρικός δρόμος της ήταν η σημερινή οδός Κονδυλάκη, όπου υπήρχαν τα σπίτια των επιφανών Εβραίων. Σε πάροδο της οδού Κονδυλάκη σώζεται η Συναγωγή του Kehal Hayyim. Ο Gerola στηριγμένος στο χάρτη του Coronelli ταυτίζει την Συναγωγή αυτή με την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης και δέχεται ότι έγινε Συναγωγή σε δεύτερη χρήση. Το κτίριο είναι μονόκλιτο θολωτό, και στα νότια έχει δύο μικρούς χώρους που συνδέονται με την Εβραϊκή τελετουργία. Όλοι οι Εβραίοι των Χανίων εξοντώθηκαν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν το πλοίο στο οποίο είχαν επιβιβαστεί βυθίστηκε στα ανοιχτά των Χανίων.
Τα Ταμπακαριά
Τα Ταμπακαριά, ως τόπος επεξεργασίας των δερμάτων, αναπτύχθηκαν στην ανατολική βραχώδη περιοχή των Χανίων πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, μακριά από τα τείχη της πόλης – αν και μαρτυρίες για την εγκατάσταση βυρσοδεψείων στα Χανιά υπάρχουν από τον 18ο αιώνα.
Η κύρια εγκατάσταση αυτών των Βιοτεχνιών στη συγκεκριμένη περιοχή, πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας ( 1830-40), σύμφωνα με επίσημο αραβικό έγγραφο.
Ο τόπος που επιλέχθηκε για εγκατάσταση ήταν ο πιο κατάλληλος: Οι λόγοι επιλογής αυτής της περιοχής ήταν ότι βρισκόταν αρκετά μακριά και ταυτόχρονα κοντά στην πόλη, σε τοποθεσία όπου υπάρχουν άφθονα υπόγεια υφάλμυρα νερά, δίπλα σε αβαθή θάλασσα που ήταν χρήσιμη για το πρώτο στάδιο επεξεργασίας.
Η πρώτη εγκατάσταση έγινε στο παραθαλάσσιο τμήμα της οδού Βιβιλάκη και αργότερα (μετά το 1920) επεκτάθηκε ανατολικότερα (Αγία Κυριακή).
Ο μεσοπόλεμος ήταν η εποχή της μεγαλύτερης ακμής των Ταμπακαριών. Κατά τη γερμανική Κατοχή τα βυρσοδεψεία σταμάτησαν να λειτουργούν, ενώ μεταπολεμικά νέος μηχανολογικός εξοπλισμός αντικατέστησε παλιότερες μεθόδους και ο εκσυγχρονισμός κατέστησε τις Βιοτεχνίες πιο παραγωγικές και κερδοφόρες. Σημαντικό μέρος του τζίρου αποτελούσαν οι εξαγωγές.
Η κάμψη ήρθε τη δεκαετία του 70, για να φτάσει στις μέρες μας να απομένουν ζωντανές περίπου το ένα δέκατο των αρχικών επιχειρήσεων. Απομένουν τα κτήρια, τα κελύφη, πολλές φορές με ολόκληρο τον παλιό εξοπλισμό τους, μνημεία πλέον σήμερα της βιομηχανικής αρχαιολογίας.
Σήμερα από τα βυρσοδεψεία άλλα είναι εγκαταλελειμμένα, άλλα έχουν αλλάξει χρήση και μερικά από αυτά συνεχίζουν τη λειτουργία τους.
Το στοιχείο που δεν μεταβλήθηκε στο χρόνο είναι η αρχιτεκτονική τους.
Προσαρμοσμένα στις φυσικές κλίσεις του τοπίου, τα βυρσοδεψεία είναι ισόγεια με είσοδο από το δρόμο και είναι δίπατα ή τρίπατα από τη μεριά της θάλασσας. Χτισμένα με πέτρα και κεραμιδένιες στέγες, είναι τοποθετημένα στη σειρά, και διακόπτονται μόνο από πολύ στενά απότομα περάσματα με σκαλοπάτια προς τη θάλασσα.
Αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό σύνολο μοναδικό.
Καστέλι
Ο χαμηλός λόφος του Καστελιού, στα ανατολικά του λιμανιού, αποτέλεσε ιδανική θέση για εγκαθίδρυση προϊστορικού οικισμού, της αρχαίας Κυδωνίας, όχι μόνο γιατί γειτονεύει με τη θάλασσα, αλλά περιβάλλεται και από τον πλούσιο Χανιώτικο κάμπο. Η κεραμεική της μεταβατικής νεολιθικής περιόδου (3.000 – 2.900 π.Χ.) αποτελεί την πρωιμότερη μαρτυρία ανθρώπινης δραστηριότητας στο λόφο αυτό.
Στη θέση της Κυδωνίας, που εξακολούθησε να διατηρεί τη στρατηγική της σημασία και πάνω στο λόφο Καστέλι, χτίστηκε αργότερα από τους Βυζαντινούς ένα φρούριο, που σε πολλά του σημεία πατάει πάνω στο αρχαίο τείχος και έχει κατασκευασθεί από τα οικοδομικά υλικά της αρχαίας Κυδωνίας.
Στα 1252 η πόλη και ο νομός μοιράζονται σε 90 “καβαλαρίες” και δίδονται στους Ενετούς αποίκους με τη ρητή υποχρέωση να ξαναχτίσουν την πόλη των Χανίων. Αυτοί επισκευάζουν το τείχος του Καστελιού και οργανώνουν πολεοδομικά την πόλη μέσα στα όριά του. Μέσα στον οχυρωματικό περίβολο που επισκευάζεται, χτίζεται μια νέα πόλη με σύγχρονο ρυμοτομικό σχέδιο, ωραία δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. Τα δημόσια κτίρια αναπτύσσονται κατά μήκος του κεντρικού δρόμου (corso – σημερινή οδός Κανεβάρο) που διασχίζει το Καστέλι από ανατολικά.
Στο Καστέλι ήταν συγκεντρωμένα τα αρχοντικά των παλαιότερων βενετσιάνικων οικογενειών, κτισμένα με τις επιρροές των σύγχρονων ρευμάτων και ιδιαίτερα εκείνο του βενετσιάνικου Μανιερισμού, όπως διαμορφώθηκε από τον 16ο αιώνα. Εκεί υπήρχε επίσης ο μεγαλοπρεπής καθεδρικός ναός των Βενετσιάνων, αφιερωμένος στην Παναγία, ο οποίος καταστράφηκε κατά τους βομβαρδισμούς του 1941.
Στη συνοικία αυτή ζούσαν μετέπειτα και οι κυριότερες οικογένειες των Τουρκοκρητικών, οι οποίοι πρόσθεσαν τα δικά τους χαρακτηριστικά στο χώρο. Στο Καστέλι, υπήρχαν πύλες στ’ ανατολικά και δυτικά και μια τρίτη στενή πύλη στα νότια, με σκαλοπάτια, που έμεινε με το όνομα “Τα σκαλάκια”.
Η Χαλέπα
Στα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται το χωριό της Χαλέπας στα ανατολικά της πόλης, έξω από τα όρια των οχυρώσεων.. Η περιοχή απέκτησε διακεκριμένη θέση στην ιστορία της Κρήτης με την περίφημη «Σύμβαση της Χαλέπας» που υπεγράφη τον Οκτώβριο του 1878, μεταξύ Οθωμανών και Κρητών και είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση περιορισμένου αυτόνομου πολιτεύματος στο Νησί.
Η οδός Χαλέπας, ο κύριος δρόμος έξω από τα τείχη, σημερινή οδός Ελ. Βενιζέλου, ξεκινούσε προς τ’ανατολικά των Χανίων κι ήταν δρόμος περιποιημένος και δενδροφυτεμένος με γαλάζιες ακακίες από τα αγροκήπια της Γεωργικής Εταιρείας Γεωργιουπόλεως. Κατέληγε στο πλούσιο αυτό αριστοκρατικό προάστιο και θέρετρο των εύπορων Χανιωτών, τη Χαλέπα, που ήταν σαν ένα μικρό παράρτημα της Ευρώπης.
Στη Χαλέπα υπήρχαν κτίρια πολυτελή κι όμορφα, καθώς και τα προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων. Κι ακόμη η σχολή του Σαν Ζοζέφ, όπου οι καλόγριες δίδασκαν στα πλουσιοκόριτσα Γαλλικά και καλή συμπεριφορά, αλλά και η κομψότατη εκκλησούλα της Αγίας Μαγδαληνής μέσα στους ανθισμένους κήπους.
Εδώ ήταν επίσης και η κατοικία του Υπατου Αρμοστή, ο οποίος, στις αρχές του αιώνα, ήλθε σε σύγκρουση με τον Βενιζέλο και τον απέλυσε από Σύμβουλο της Δικαιοσύνης τον Μάρτιο του 1901. Μετά το Κίνημα του Θερίσου το 1905, στο οποίο ως γνωστόν πρωτοστάτησε ο Βενιζέλος, ο Πρίγκηπας Γεώργιος αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το 1906 κάποια νύχτα την Κρήτη, από την ακτή των Ταμπακαριών.
Σε παλιά εφημερίδα αναφέρεται: “Ο περίπατος προς την Χαλέπαν ό,τι τερπνόν. Εδώ νεότευκτα και κηποκόσμητα μέγαρα, με προαύλιον την απέραντον θάλασσαν. Εδώ και το κομψόν ανάκτορον του πρίγκηπος. Κατάκλειστον. Ισως κάποιος κηπουρός πατεί κάποτε το πόδι του εις το περιβόλι για να περιποιείται τις πορτοκαλλιές και μερικά άνθη. Παραπλεύρως, συνορευόμενον σχεδόν, το σπίτι του Βενιζέλου. Σιωπούν σκυθρωπά απέναντι αλλήλων. Μάτην η σελήνη χύνει επάνωθεν το μειλίχιον φέγγος της. Από μικρόν ύψωμα η ιδία δείχνει την έρημον ακτήν, όπου με νυκτοφάναρο εφώτιζεν ένας ηγεμών την αποβάθραν της εξορίας του……..
Η Χαλέπα, ευρωπαϊκότατη με όλα τα προσόντα, ευρωπαϊκά σπίτια, ευρωπαϊκά προξενεία, ευρωπαϊκάς λέσχας και ευρωπαϊκάς βίλλας. Ο,τι μπορούσε κανείς να επιθυμήση δια μίαν ιδεώδη διαμονήν, το ευρίσκει εις την Χαλέπαν, πρασινάδα και ακρογιαλιάν. Η πρώτη κυριαρχεί γύρω γύρω εις τα χαριτωμένα σπίτια. Η δευτέρα εκδηλούται με τον θόρυβον των κυμάτων της και με το νανούρισμα των φλοίσβων της. Μακάριος ανήρ, ο εν Κρήτη διαμένων και εν Χαλέπα καθήμενος……..“
Κουμ Καπί
Εξωτερικά της ανατολικής πλευράς των ενετικών οχυρώσεων και κοντά στην αμμώδη παραλία, στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε δημιουργηθεί ένα ολόκληρο χωριό Αράβων που τους ονόμαζαν «χαλικούτες». Αυτοί ζούσαν μέσα σε χαμόσπιτα και καλύβες και εργαζόταν στο λιμάνι και στην αγορά σε δουλειές που δεν έκαναν οι ντόπιοι. Η περιοχή αυτή ονομαζόταν στα τουρκικά Kum Kapisi (Πόρτα της Άμμου) από την ενετική Πύλη που σώζεται ακόμη εκεί.
“…..Η μεταξύ Χανίων και Χαλέπας αμμώδης έκτασις Κουμ-Καπί παρεχωρήθη εις Βεγγαζίους, οίτινες αντί οικιών είχον σκηνάς, τας οποίας κατεσκεύαζον οι ίδιοι. Τούτο απετέλη μίαν ασχημίαν, καθόσον ο συνοικισμός ούτος των Βεγγαζίων, καταλαμβάνων το ωραιότερον μέρος της έξω πόλεως, λόγω της γειτνιάσεως αυτού προς την θάλασσαν εκώλυε την ένωσιν των Χανίων μετά της Χαλέπας…..».
«… Ολοι του οι κάτοικοι στεγάζονταν σε καλύβες κανωμένες από πασάλους ξύλινους και στεγασμένες και ντυμένες από ντενεκέδες. Το τελευταίο αυτό οικοδομικό υλικό αφθονούσε στα Χανιά, γιατί όλο το φωτιστικό υλικό (το πετρέλαιο ή γκάζι εξ ου και γκαζοντενεκές) εισαγόταν σε τέτοια δοχεία, τοποθετημένα ανά δύο μέσα στις γκαζόκασες….. Οι πρώτοι Χαλικούτες, έτσι λέγονταν μ’ ένα κοινό όνομα, όλοι αυτοί οι μαύροι και ημίλευκοι Αφρικανοί, μαζεύτηκαν στην Κρήτη και κυρίως στα Χανιά, από τα σκλοβοπάζαρα της Ανατολής, για τις δουλειές των δούλων (χαμάληδες, βαρκάρηδες, λούστροι) και κάθε άλλη παρακατεινή και βρωμερή δουλειά…… Ετσι σιγά σιγά εγκαταστάθηκαν στην πολιτεία μόνιμα, αφού οικόπεδο και οικοδομικό υλικό υπήρχε δωρεάν…….”
Αργότερα “……Από την συνοικίαν Κουμ-Καπί αφηρέθη το άθροισμα εκείνων των σκηνών και εις την θέσιν αυτήν ωκοδομήθησαν οικίαι λίθινοι. Δυστυχώς δεν ελήφθη εγκαίρως κυβερνητική πρόνοια και ο συνοικισμός εκείνος με τα μικρόσπιτα και τους στενούς και σκολιούς δρόμους παρουσιάζει ακόμη εικόνα Αφρικανικού χωρίου……..”
Σήμερα η περιοχή αυτή είναι μια από τις πιο αναπτυγμένες της πόλης και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες, λόγω των πολλών και καλών εστιατορίων και καφέ, αλλά και της μοναδικής θέας προς τη θάλασσα.
Η Σπλάντζια
Η Σπλάντζια ήταν η κατ’ εξοχήν τουρκική συνοικία. Στα παλιά σχεδιαγράμματα αναφέρεται ως “Ponte de Viari” κι ήταν για τους Τούρκους ό,τι ήταν για τους Χριστιανούς το Σαντριβάνι.
Κάτω από τον πελώριο πλάτανο (τόπο εκτέλεσης Χριστιανών μαρτύρων επί τουρκοκρατίας) και το κομψό αραβικό περίπτερο, στο κέντρο της συνοικίας, είχε κατασκευασθεί παλαιότερα μια υπόγεια υδαταποθήκη με κρουνούς στην οποία κατέβαινε κανείς με τρεις σκάλες.
“Περνώντας στενούς και κατερημωμένους δρόμους, σκύβοντας κάτω από καμάρες – απομεινάρια βαριά και θλιβερά των παλιών κατακτητών – βγαίνεις στη Σπλάντζια, τη Σπλάντζια την ολοκόκκινη από τα τουρκικά φέσια. Η Σπλάντζια είναι η τουρκική πλατεία των Χανίων. Γύρω – γύρω τουρκόσπιτα εγείρονται με καφασωτά παράθυρα και περιστεραιώνες επάνω στην κορνίζα. Η πλατεία είναι ενα κομμάτι ζωντανής τουρκιάς μέσα στην πρωτεύουσα της Κρήτης. Καφενεία και μαγαζάκια τούρκικα γύρω και Τουρκαλάδες καλοντυμένοι και Τουρκαλάδες ξυπόλητοι, αράπηδες καψαλιασμένοι, με κάτι μπράτσα και πόδια σαν να τα γαλβάνισεν η δουλειά, ροφούν σε μεγάλα φλυτζάνια τον καφέ τους ή συζητούνε με χαμηλωμένη φωνή και σκυμμένα κεφάλια.
Στη μέση ένα κιόσκι τουρκικό εγείρεται μέσα σε ένα μικρό και ανθισμένο κηπάκον. Εκεί πάνε και πίνουνε οι προεστοί οι τούρκοι και οι μπέηδες τον καφέ τους και τον αργιλέ. Ενας γερωπλάτανος δίπλα στέκεται σοβαρός και μελαγχολικός σαν χότζας……Ολη η Τούρκικη πλατεία γεμάτη άνθη και κλαριά και βασιλικούς και δροσιά και φρεσκάδα……
Απέναντι εγείρεται ένα τζαμί (Χουνγκιάρ τζαμισί που σημαίνει : τέμενος του Μονάρχου, αφιερωμένο στον Σουλτάνο) δείχνοντας τον ουρανό με τον άσπρο μιναρέ του……. Αυτά μεταξύ ενός ποτηριού νερού και ενός καφέ στην πλατεία της τούρκικης γειτονιάς, ανάμεσα σε ραχατλήδες Τούρκους ξαπλωμένους, σε κατάμαυρους αράπηδες, σε Τουρκόπουλα που χοροπηδούν επάνω εις το καλντιρίμι και σε χανούμισες που συχνοπερνούν μεγαλοπρεπώς με ανοιχτές τις κατάμαυρες ομβρέλλες……
Αλλοτε εις χρόνια μαύρα τα οποία επέρασαν, εις την πλατείαν αυτήν εθανατώνοντο οι Χριστιανοί μάρτυρες της Κρητικής Ελευθερίας και από των κλάδων του πλατάνου εκρεμώντο τα μέλη των δια να χρησιμεύσουν ως στόχος βολής των Τουρκικών τσιφτέδων……. Τώρα η πλατεία είναι ένα ήμερον κέντρον εις το οποίον μεταβαίνων ο Χριστιανός είναι βέβαιος ότι θα τύχη μεγάλων και προπαντός ειλικρινών περιποιήσεων.
Η Σπλάντζια ευρίσκεται εν τη δόξη της κατά τας μεγάλας μουσουλμανικάς εορτάς, όταν οι εν τέλει πηγαίνουν εκεί να συγχαρούν τους Τούρκους συμπολίτας. Παίζει η μουσική της Χωροφυλακής, καίονται πυροτεχνήματα το βράδυ, γίνεται διασκέδασις μοναδική…….”
Λίγο πιο πάνω, μέσα σε στενάκι, διατηρείται η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, ενώ πίσω από την “οδό Πεταλάδικα”, σημερινή οδό Τσουδερών, βρίσκεται το Αγά τζαμισί, το τέμενος του οποίου ο μιναρές σώζεται και σήμερα στο εργοστάσιο Μαλινάκη.
Το Σαντριβάνι
Το Σαντριβάνι, η Πλατεία Μαυροβουνίων, όπως λεγόταν επί Κρητικής Πολιτείας, (σήμερα πλατεία Ελ. Βενιζέλου), αν και μικρή, ήταν η κοσμικότερη πλατεία, κέντρο συζητήσεων και συναντήσεως των Χανιωτών. ΄Ηταν πλακόστρωτη, με καφενεία, ξενοδοχεία, λέσχες και καταστήματα πολυτελείας νεωτερισμών. Είχε πάρει το όνομά της από μια ογκώδη κρήνη, διακοσμημένη με λεοντοκεφαλές και στην οποία προσκολλήθηκαν ως υδροδόχες μαρμάρινες λάρνακες. Τμήμα της κρήνης βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων. Στην έξοδο της σημερινής οδού Χάληδων προς το λιμάνι, υπάρχει ακόμη το κτίριο του Δημαρχείου, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί επί ενετοκρατίας ως ναυαρχείο και αργότερα ως πολιτικό νοσοκομείο.
Από τον εξώστη κτιρίου της πλατείας ο Βενιζέλος εκφωνούσε τους πολιτικούς λόγους του και εκεί αποβιβάσθηκε η σωρός του το 1936, κατά την ημέρα της κηδείας του. Εκεί επίσης έγινε η κύρια συγκέντρωση των πολιτών κατά την κήρυξη του αντιδικτατορικού Κινήματος του 1938 εναντίον του Μεταξά.
Το Σαντριβάνι ήταν κλειστό από τη βορεινή πλευρά με κτίρια που καταστράφηκαν από πυρκαγιά το 1932 και έτσι άνοιξε η πλατεία προς τη θάλασσα. Υπήρχαν δυο περάσματα, ένα στενό για τους πεζούς στο βορειοδυτικό μέρος, κάτω από μια στοά που σχημάτιζαν τα κτίρια και ένα πλατύτερο, στη βορειοανατολική πλευρά, για τις άμαξες, τα κάρα και τα βιζαβί.
“Το Σαντριβάνι. Ποιός επήγε στην Κρήτη και δεν το έμαθε; Ποιός επήγε στα Χανιά και δεν έγινεν από τους τακτικούς του θαμώνας; Ποιός έφυγε και το ελησμόνησε; Αι Αθήναι έχουν την πλατείαν Συντάγματος, η Κωνσταντινούπολις το κέντρο του Γαλατά Σεράϊ, η Σμύρνη το Και, η Κέρκυρα την Σπιανάδαν, η Σύρος την Πλατείαν της, αι Πάτραι την πλατείαν Γεωργίου, το Παρίσι την Place de la Concorde, το Λονδίνον το Trafalgar Square, η Νέα Υόρκη το Herald Square. Τα Χανιά έχουν το Σαντριβάνι των και είναι υπερήφανα δι’αυτό…..
Εις την μικράν αυτήν πλακόστρωτον πλατείαν, την οποίαν περικλείουν καφενεία και καταστήματα και ξενοδοχεία και λέσχαι, ζουν χειμώνος και θέρους τα πολιτικολογούντα, τα εμπορευόμενα, τα εργαζόμενα, πολυάσχολα Χανιά. Εκεί είναι τα αριστοκρατικά ξενοδοχεία και τα εκλεκτά κέντρα. Εκεί τα Ευρωπαϊκά εδωδιμοπωλεία, τα καταστήματα πολυτελείας και νεωτερισμών, εκεί τα μικρά αλλά κομψότατα κουρεία, εκεί τέλος η κεντρική αγορά και τα πολιτικά κέντρα, προεξαρχούσης της λέσχης του Κονδυλάκι και του ιστορικού “σιμπιλχανέ”, είδους οκνηροστασίου, ανάγοντος την ύπαρξίν του εις τους παλαιούς της τουρκοκρατίας χρόνους.
Χειμώνα ή καλοκαίρι, αδιάφορον, το Σαντριβάνι είναι πάντοτε αειθαλές κέντρον συζητήσεων. Εκεί σχολιάζονται αι νόται των Δυνάμεων και τα άρθρα του Μπάουτσερ, αι δηλώσεις του Γκρέϋ και τα τηλεγραφήματα του Γκάλλι, το Τουρκικόν σύνταγμα και τα έργα της Εκτελεστικής. Διότι, όλα κι όλα, αλλά οι Κρητικοί και ιδίως οι Χανιώται, είναι πολιτικοί. Λέγω ιδίως οι Χανιώται διότι εις το Ρέθυμνον και το Ηράκλειον ο κόσμος είναι πρακτικώτερος και εμπορικώτερος. Αλλά εις τα Χανιά! Ειμπορείς να καθήσης από το πρωϊ μέχρι βαθείας νυκτός εις το Σαντριβάνι και να μην εξαντληθή η συζήτησις. ΄Ολη η πολιτική ιστορία της Κρήτης, με τους αγώνας, τας περιπετείας, τας χαράς και τας απογοητεύσεις της, περνά καθημερινώς εις αφηγήσεις, από τας οποίας ένας ξένος πάντοτε θα μάθη μίαν λεπτομέρειαν που δεν εγνώριζεν……”
Σήμερα έχει τοποθετηθεί στην πλατεία μαρμάρινο σύγχρονο αναβρυτήριο.
Νέα Χώρα – Παραλία Χανίων
Μπορείτε να προσεγγίσετε την πλησιέστερη παραλία στα Χανιά, την Ακτή Παπανικολή, ακολουθώντας δυτικά τον παραλιακό δρόμο από το ενετικό λιμάνι, περνώντας μπροστά από τη Δυτική Τάφρο.
Είναι η κατάληξη της περιοχής της Νέας Χώρας, μιας αναπτυσσόμενης περιοχής, η οποία απλώνεται στα βόρειο δυτικά της πόλεως των Χανίων.
Αριστερά υπήρχε ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα, το παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ (Σαπωνοποιία) – σώζεται μάλιστα ακόμη η μεγάλη καπνοδόχος. Σχεδόν απέναντι βρίσκεται το Εθνικό Ναυταθλητικό Κέντρο Χανίων και ο Ναυτικός ΄Ομιλος. Στη «Νέα Χώρα» υπάρχει ένα μικρό ψαρολίμανο και μια αρκετά μεγάλη και καθαρή αμμώδης παραλία που συνεχίζεται και πέρα από τις εκβολές του Κλαδισού ποταμού. Κατά μήκος της παραλιακής οδού υπάρχουν πολλές και καλές ψαροταβέρνες.
Το καλοκαίρι πραγματοποιείται στην παραλία της Νέας Χώρας η Γιορτή της Σαρδέλας, με χορούς και τραγούδια και άφθονο ψάρι που διανέμεται δωρεάν στον κόσμο που παρευρίσκεται.
Προφήτης Ηλίας – Τάφοι Βενιζέλων
Ο ναός του Προφήτη Ηλία βρίσκεται στη θέση «Φρούδια» και έχει κτιστεί την περίοδο της Ενετοκρατίας.
Αρχικά είχε κτιστεί το μικρότερο νότιο κλίτος του Προφήτη Ελισαίου.
Κατά τα μέσα του 16 ου αιώνα προστέθηκε μεγαλύτερος ναός του Προφήτη Ηλία αφού κατασκευάστηκε στον αρχικό βόρειο τοίχο τοξωτό άνοιγμα επικοινωνίας.
Ο ναός καταστράφηκε κατά τον βομβαρδισμό του λόφου από τις Μεγάλες Δυνάμεις (βλ. παρακάτω) και αποκαταστάθηκε με δαπάνη του Τσάρου που θεώρησε ότι η έκρηξη ενός κανονιού πάνω στη ρωσική ναυαρχίδα ήταν η τιμωρία του Προφήτη Ηλία για την καταστροφή του ναού του.
Κατά την τελευταία επανάσταση (1897) στην περιοχή του Προφήτη Ηλία ιδρύθηκε Επαναστατικό Στρατόπεδο των Κρητών.
Το πρωί της 9ης Φεβρουαρίου του 1897 είχε αρχίσει μια αψιμαχία μεταξύ Χριστιανών και τούρκων.
Ο Ελευθ. Βενιζέλος βρισκόταν σε διαπραγματεύσεις με τους επί κεφαλής των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, ενώ ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής για πρώτη φορά είχε επισκεφθεί εκείνη την ημέρα τις ναυαρχίδες των πολεμικών πλοίων τους που ναυλοχούσαν έξω από το λιμάνι των Χανίων.
Γύρω στις 3.30 μ.μ., δόθηκε το σύνθημα από την ιταλική ναυαρχίδα και τρομεροί πυροβολισμοί και μύδροι άρχισαν να πέφτουν εναντίον των χαρακωμάτων σε όλη την περιοχή και ιδιαίτερα στον Προφήτη Ηλία, όπου κυμάτιζε η Ελληνική σημαία, δώρο του εγγονού του Ναύαρχου Κανάρη στον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον τότε αρχιμανδρίτη Χρύσανθο Τσεπετάκη για το Επαναστατικό Στρατόπεδο του Ακρωτηρίου.
Ο βομβαρδισμός υπήρξε συνεχής – πλήθος οβίδων έπεσαν από Χριστιανούς εναντίον Χριστιανών. Και μέσα στον καταιγισμό των πυρών…
«… Τεμάχιον σφαίρας κατέρριψε την σημαίαν, αλλ΄ ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ. Καλορρίζικος διέταξε ν΄ αναστηλώσωσιν αυτήν. Πάραυτα ο ατρόμητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω μέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σημαίαν εις την προτέραν αυτής θέσιν… Μικρόν μετά την αναστήλωσιν της σημαίας, το πυρ της μάχης κατέπαυσε, ταυτοχρόνως δ΄ εσίγησαν και τα ευρωπαϊκά τηλεβόλα… (Γεωργίου Α. Σήφακα «Το Επαναστατικόν Στρατόπεδον Ακρωτηρίου – Ημερολόγιον και Πρακτικά 1897»).
Το γεγονός αυτό που χαρακτηρίζει την Επανάσταση, η αυτοθυσία του ήρωα Κρητικού πολεμιστή που έβαλε το σώμα του ενάντια στα βόλια, ζωντανή ασπίδα του μεγάλου Ιδανικού, κοντάρι ιερό του Εθνικού, αναπαριστά και το μεγάλο άγαλμα που κοσμεί το χώρο.
Στο διαμορφωμένο χώρο και δίπλα από το ναό, έχουν ταφεί ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος και ο δευτερότοκος γιός του Σοφοκλής Βενιζέλος, Αρχηγός των Φιλελευθέρων και Πρωθυπουργός επίσης. Στον τάφο του Εθνάρχη έχει αναγραφεί ο επικήδειός του, τον οποίο εξεφώνησε ο ίδιος το 1932. Στην νότια πλευρά του τάφου είναι καταχωρημένο επί λέξει το κείμενο:
Ο προκείμενος νεκρός αγαπητοί φίλοι ήταν ένας αληθινός άνδρας με μεγάλο θάρρος με αυτοπεποίθησιν και δι΄ εαυτόν και διά τον λαόν τον οποίον εκλήθη να κυβερνήση. Ίσως έκανε πολλά σφάλματα αλλά ποτέ δεν του απέλιπε το θάρρος ποτέ δεν υπήρξε μοιρολάτρης διότι ποτέ δεν επερίμενε από την μοίραν να ιδή την χώραν του προηγμένην αλλά έθεσε εις την υπηρεσία της όλο το πυρ που είχε μέσα του κάθε δύναμιν ψυχικήν και σωματικήν.
Επιτάφιος λόγος αυτοεκφωνηθείς από τον προκείμενον νεκρόν εν τη Βουλή των Ελλήνων την 28 Απριλίου 1932.
Πηγή: http://www.chania.gr/city/places-historical-value/historical-sites.html
