(Της Κρεμαστής τα παιδιά στη δεκαετία του 40)Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσω να δώσω την εικό-να της ζωής των παιδιών του χω-ριού μας σε εκείνα τα πέτρινα χρό-νια της κατοχής και του Εμφύλιου. Να λοιπόν πως θυμάται και δι-ηγείται την παιδική του ζωή στα χρόνια εκείνα το παιδί που σήμε-ρα πέρασε τα εβδομήντα, με άβλα-φτη ακόμα τη μνήμη του: Οι μανάδες γεννούσαν το παι-δί στο σπίτι με τη βοήθεια της μα-μής του χωριού, της αλησμόνη-της Επαμεινώντενας (Χρυσούλα Επαμεινώνδα Παναρίτη). Πολλές φορές γεννούσαν στην ύπαιθρο (χωράφι ή στάνη), χωρίς μαμή. Η μάνα λεχώνα μέχρι να σαραντίσει και να πάρει ευχές από τον παπ-πά δεν έβγαινε έξω από το σπί-τι. Το βρέφος, φασκιωμένο σαν λουκάνικο, κοιμόταν στην ξύλινη κούνια ή στη νάκα ή στρωματσά-δα στο πάτωμα. Η μοναδική τροφή του, μέχρι να βγάλει δόντια ήταν το μανόγαλο από το βυζί της μά-νας του. Το μπιμπερό δεν το ξέ-ραμε. Η υγρή τροφή (νερό, χαμο-μήλι) με κουτάλι της σούπας (δεν είχαμε μικρότερα, του κουταλιού) ή τη ‘’κάρτα’’ που έπιναν νερό οι μεγαλύτεροι. Τα ανήσυχα μωρά, όταν έκλαιγαν και δεν κοιμόντου-σαν έπιναν ‘’ύπνο’’ (εκχυλίσματα της κάψας της παπαρούνας). Η καθαριότητα του βρέφους ούτε στοιχειώδης (τρίψιμο του σώματος με βρεγμένο πανί σε κρύο νερό).Στην περίοδο του θέρους το μωρό κοιμόταν στη νάκα, που ήταν κρεμασμένη σε κλωνάρι του έλατου ή της γκορτζιάς, παρέα με τα τσιτζήρια και τα πουλιά, που γα-ντζωμένα στον ίδιο έλατο τραγου-δούσαν ασταμάτητα και το νανού-ριζαν ή το ξύπναγαν κλαίγοντας. Μετά από τον πρώτο χρόνο το βρέφος είχε πάρει το όνομα του, περπατούσε, δεν έπινε πλέον μα-νόγαλο και έμπαινε στο οικογε-νειακό φτωχό πρόγραμμα διατρο-φής (γάλα από τη γίδα χωρίς ζά-χαρη, με αλάτι ψωμί-τυρί ή ελιές, όσπρια και ελάχιστες φορές αυγό και κρέας).Το ντύσιμο με ρούχα του αρ-γαλειού (πουκαμίσα, παπούτσια πλεκτά.)Δεν θυμάμαι να είχαμε προ-βλήματα υγείας που να αναγκά-σθηκαν οι γονείς να φέρουν για-τρό. Προστάτης τους ο καθαρός αέρας και το αμόλυντο περιβάλ-λον.Μέχρι τον 4ο χρόνο τα παι-διά έπαιζαν στις αυλές και στους αφαήτες των σπιτιών χάιδευαν και έπαιζαν με τα ζώα του σπι-τιού (κότες, γίδα, σκύλο), και πε-ρισσότερες φορές ακολουθούσαν τα μεγαλύτερα αδέλφια τους στο παιχνίδι, σαν παρατηρητές μαθη-τευόμενοι. Μετά τον 4ο χρόνο και μέχρι τον 7ο που πήγαιναν σχολείο τα παιδιά έκαναν διάφορα θελήμα-τα (που ζητούσε η μάνα, ή γιαγιά, ή οι γείτονες), έπαιζαν στις αυλές ή στους δρόμους του χωριού (συ-νήθως ξυπόλητα και κακοντυμέ-να). Πολλές φορές είχαν δραστη-ριότητες όμοιες με αυτές των προ-σκόπων [ Έκτιζαν μικρά σπιτάκια από πέτρα, μάζευαν τα κέρατα από σφαγμένα γίδια (από πατσάδες, ή ψόφια) και έφτιαχναν στη φαντα-σία τους στάνη, μαγείρευαν πα-τάτες (σε μπρίκια από κουτιά γά-λατος) τραγουδούσανε και κοιμό-ντουσαν την ημέρα μέσα στο σπι-τάκι]. Από τον 7ο μέχρι τον 13ο χρό-νο άρχιζε και τελείωνε η σχολι-κή περίοδος των παιδιών. Στην αρχή του 7ου χρόνου ο δάσκαλος με γραπτή δημόσια ανακοίνωση καλούσε τους γονείς να γράψουν τα παιδί στο σχολείο (Α’ τάξη). Δεν ήταν υποχρεωτική η φοίτηση στο Δημοτικό σχολείο, γι’ αυτό πολλές οικογένειες (κυρίως των κτηνο-τρόφων) δεν έστελναν εγκαίρως τα παιδιά στο σχολείο, ή τα έστελ-ναν σε μεγαλύτερη ηλικία.[θυμάμαι ότι όταν ήμουν στην Δευτέρα τάξη (8 χρόνων) είχα συμμαθητές ηλικίας 14,15χρο-νών). Η λειτουργία του σχολείου σ’ όλη την 10ετία του 40 δεν ήταν συνεχής λόγω της Γερμανικής κα-τοχής και του Εμφύλιου. Δεν είχα-με σχολικά βιβλία, είχαμε μόνο το αναγνωστικό. Στα υπόλοιπα κύρια μαθήματα (Γραμματική, αριθμη-τική) γράφαμε τους κανόνες που μας υπαγόρευε ο δάσκαλος στο αντίστοιχο τετράδιο. Συνθήκες μά-θησης δύσκολες. Συνδιδασκαλία στην ίδια αίθουσα 2-3 τάξεις, μά-θημα πρωί-απόγευμα. Διάβασμα στο σπίτι με το φως του λυχναριού. Δάσκαλοι αυστη-ροί [σφαλιάρα και βεργιές, ποι-νές νηστείας (εγκλεισμός μέχρι που νύχτωνε στο σκοτεινό υπό-γειο του σχολείου με ποντικούς), με επιβράβευση του τιμωρού δα-σκάλου από τους γονιούς].Πολλά παιδιά ξυπόλητα και πεινασμένα, οι ψείρες αλώνιζαν στα κουρεμένα κεφάλια τους. Δίψα για μάθηση, αλλά άθλιες οι σχολικές συνθήκες.- Στις περιόδους που δεν λειτουργούσε το σχολείο, η παιδι-κή δραστηριότητα (αγοριών) βοη-θούσε να καλύπτονται οι ακόλου-θες βιοτικές ανάγκες της οικογε-νείας : α. Στο καμάτι : φροντίδα για τη φωτιά στο καλύβι (αγροικία), για το ζευγάρι (πότισμα, τάϊσμα) σκά-λισμα στο χωράφι. β. Στα ξύλα, (κλαριά, τσάχαλα) για τη φωτιά του σπιτιού.γ. Στο βοτάνισμα των σπαρτών (χορτονομή, σανός) δ. Στο θέρο.ε. Στον τρύγο (αμπέλι, μελίσσια)στ. Στην ταβέρνα (όσες οικο-γένειες λειτουργούσαν ταβέρνα)ζ. Στην υλοτομία (παραγωγή ξυλείας από έλατα)η.Στην περιποίηση του λαχανό-κηπου (παραγωγή πατάτας, κρεμ-μυδιών, λάχανων)- Τα παιχνίδια στην σχολική ηλικία ήταν τα σκλαβάκια, η παϊ-δα, ο γύρος, οι αμάδες, ο πετρο-πόλεμος, το μπιζ. Σκληρά παιχνί-δια, απαιτούσαν δύναμη.- Τα παιδιά (αγόρια) ζούσαν με πολλές στερήσεις πεινούσαν και γιαυτό ομαδικά (παρέες) οδηγούνταν σε πράξεις «πα-ράνομες» προσπορισμού φρού-των (Σύκα, μήλα, σταφύλια, αχλά-δια, συκόμουρα) από οπορωφό-ρα δέντρα εντός και εκτός χωριού, (μαρτυρικά δέντρα: Αχλαδιές, Μπάρμπα Αναγνώστη, Μπου-σκούνενας, συκομουριά της Αρι-στήδενας, καρυδιές κυρ Γιώρ-γη Μανίκη, του Μανούσου, η βε-ρικοκιά Επαμεινώντενας, η συ-κιά της Γαρδούς στη βρύση ή τα δέντρα σε περιβόλια στη «Μού-σγκα», «Παληάμπελα»). Τα κορί-τσια δεν είχαν συμμετοχή στις πα-ραπάνω εξωσχολικές δραστηρι-ότητες, βοηθούσαν στις δουλειές της νοικοκυράς.Τα ρούχα τον παιδιών ήταν του αργαλειού, ελάχιστα παιδιά φο-ρούσαν ρούχα της αγοράς. Πα-πούτσια δεν είχαν όλα τα παιδιά, τα περισσότερα αγόρια ήταν ξυπό-λητα (χειμώνα-καλοκαίριι). Προς το τέλος της 10ετίας φορούσαν παπούτσια που έφτιαχναν οι το-πικοί τσαγκάρηδες, ή αρβυλάκια (με προκαδούρα) από Αναβρυτή, που πούλαγαν οι γυρέμποροι. Τα Παιδιά που γεννήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας είδαν τους Γερμανούς κατακτητές που στρα-τοπέδευσαν στο χωριό, και τους Ιταλούς αιχμαλώτους πολέμου που απέμειναν στο χωριό και ήταν εργάτες-βοηθοί σε μερικές οικο-γένειες του χωριού (Ιωσήφ, Βιτό-ριο, Γαϊτάνο). Προσωπικά θυμάμαι ότι στο σπίτι μας έμεναν 4-5 Γερ-μανοί στρατιώτες και ένας στρατι-ωτικός οδοντίατρος, που λειτουρ-γούσε οδοντιατρείο σε ένα δωμά-τιο του σπιτιού. Επίσης θυμάμαι την καταστροφή (έκαψαν τα σπί-τια του χωριού) του Αη Δημήτρη από τους Γερμανούς αλλά και την εκτέλεση οκτώ Γερμανών αιχμα-λώτων στη περιοχή της Μούσγκας (Λιοφάτα). Από το 1946 άρχισε ο Εμφύλιος και τελείωσε τον Αύγουστο 1949. Παιδιά 8-10 ετών ζήσαμε τη δραματική περίοδο με φόβο, αγώ-να, κλάμα και στερήσεις. Έχουν μείνει έντονα στη μνήμη μου τα παρακάτω γεγονότα: • Τα έντονα εκδικητικά πάθη μεταξύ των αντίπαλων πα-ρατάξεων (ξυλοδαρμοί, δολοφο-νίες, κάψιμο σπιτιών)• Τα βασανιστήρια και οι δολοφονίες γονηών και συγγενών στελεχών των παρατάξεων από την εκάστοτε αντίπαλη παράταξη.• Η βίαιη στράτευση νέων στις τάξεις ανταρτών, και τα αντί-ποινα στις οικογένειες στρατευθέ-ντων.• Τις επισκέψεις των ένο-πλων ανταρτών στο χωριό, ημέρα και νύχτα και την φιλική συμπε-ριφορά τους στα παιδιά (Μιχάλης Μανούσος, Κ.Κουλούρης, Κατού-μενος, Φοραντζης) • Την επίσκεψη χιτών του Μπρατίτσα• Την τρομάρα των Κρε-μαστιωτών μετά την μάχη Γερα-κίου(πιθανή άφιξη Γερακάρη) • Την άφιξη στο χωριό τάγ-ματος πεζικού και μοίρας κατα-δρομών της 9ης μεραρχίας του τα-κτικού Στρατού . Μέτα την μάχη του Αγίου Βασιλείου Κυνουριάς τις επιχειρήσεις στην περιοχή για την εξουδετέρωση των ανταρτών, (ενέδρες στα καλύβια). Το χιόνι εκείνο τον χειμώνα 3-4 μέτρα. • Την άφιξη και παραμο-νή στο χωριό τμήματος χωροφυ-λακής από τον Σεπ 1949 μέχρι την άνοιξη του 1950.Το σχολείο λειτούργησε 6μή-νες το 1946 και το 1949.Μετά την αποφοίτηση από το Δημοτικό (γύρω στο 13ο χρόνο) τα παιδιά φόραγαν μακριά παντελό-νια και έμπαιναν πλέον στην εφη-βεία, και στον αγώνα της ζωής. Την παραπάνω ζοφερή κατά-σταση έζησαν τα παιδιά της Κρε-μαστής στη 10ετία του 40. Στερή-σεις, φτώχεια γενική, κακουχίες, φόβοι, σκληρός αγώνας για επι-βίωση, πολιτικά πάθη. Τα παιδιά μπήκαν στον αγώνα της ζωής πα-ράκαιρα, χωρίς προηγουμένως να απολαύσουν τις παιδικές χαρές, και να ζήσουν τα παιδικά όνειρα. – Οι στερήσεις όμως αυ-τές και η πρόωρη συμμετοχή τους στον αγώνα επιβίωσης της οικο-γένειας τα όπλισε με θάρρος και δύναμη για να αντιμετωπίσουν, μετα τις δυσκολίες της ζωής με επιτυχία.Στις μέρες που ζούμε και που έρχονται, με έκδηλες τις δυσκο-λίες επιβίωσης, είναι ανάγκη να παραδειγματιστούμε από την υπο-μονή, αντοχή, θέληση και δύνα-μη που έδειξαν οι Κρεμαστιώτες σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια της 10ετίας του 40, και να τις αντιμε-τωπίσουμε με τις ίδιες ψυχικές δυνάμεις και με επιτυχία.

Ν.Α.Δ.