Το Days of Art in Greece προτείνει:
Βαδίζοντας στους δρόμους του Νουάρ…
Ένα αφιέρωμα στην αστυνομική λογοτεχνία!
Ίσως προσκαλεί εντύπωση αρχικά η άποψη του Πέτρου Μάρκαρη ότι ο Οιδίπους Τύραννος είναι το πρώτο αστυνομικό έργο και συνεπώς ο Σοφοκλής ο πρώτος συγγραφέας αστυνομικού έργου. Κι όμως, στην τραγωδία του Σοφοκλή υπάρχει έγκλημα, ο φόνος του Κρέοντα, και ο ερευνητής, Οιδίπους, που ψάχνει το δολοφόνο. Κάνει κανονική έρευνα, με εξέταση των μαρτύρων και εύστοχες ερωτήσεις που οδηγούν στην αλήθεια. Μάλιστα η έκβαση είναι εξόχως ανατρεπτική και αναπάντεχη, αφού αποδεικνύεται ότι ο ερευνητής και ο δολοφόνος είναι το ίδιο πρόσωπο!
Ωστόσο, η πρώτη εμφάνιση του αστυνομικού μυθιστορήματος ως ξεχωριστού λογοτεχνικού είδους τοποθετείται στον 19ο αιώνα και η «επίσημη πρώτη» ανήκει στον Έντγκαρ Άλαν Πόε καις τα αφήγημα του Οι φόνοι της Οδού Μοργκ (1841). Περίπου 40 χρόνια μετά, το 1886, γεννήθηκε από τον Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, ο γνωστότερος, δημοφιλέστερος και εμβληματικότερος ήρωας της αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Σέρλοκ Χόλμς.
Η χρυσή εποχή του αστυνομικού μυθιστορήματος ήταν ο μεσοπόλεμος και βέβαια δε θα μπορούσε παρά να γίνει αναφορά στη «Βασίλισσα του Εγκλήματος» την Αγκάθα Κρίστυ. Από την πένα της, ή μάλλον από τη γραφομηχανή της, γεννήθηκαν δύο εμβληματικές μορφές της αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Ηρακλής Πουαρώ και η Μις Τζέιν Μάρπλ. Διαβασμένη όσο ελάχιστοι συγγραφείς έκανε την ανατροπή της εξέλιξης μέγιστη τέχνη. Στα μυθιστορήματα της η λύση του μυστηρίου φαίνεται σχεδόν αδύνατη μέχρι τις τελευταίες σελίδες, όταν τα κομμάτια του παζλ, κρυμμένα στις σελίδες του βιβλίου, μπαίνουν τελικά στη θέση τους αποκαλύπτοντας τον ένοχο. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι βέβαια η θεατρική μεταφορά της Ποντικοπαγίδας. Ανέβηκε στο θέατρο στο WestEndτου Λονδίνου το 1952 και συνεχίζει να παίζεται από τότε χωρίς διακοπή κατέχοντας ασφαλώς το ρεκόρ της παράστασης με τη μεγαλύτερη διάρκεια στη ιστορία του θεάτρου.
Στη χώρα μας, πρωτοπόρος του είδους μπορεί να θεωρηθεί ο Γιάννης Μαρής (1916 – 1979). Το Έγκλημα στο Κολωνάκι είναι έργο σταθμός της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας ενώ ο Μαρής με τα περίπου 50 μυθιστορήματα του έγινε ο πιο δημοφιλής συγγραφέας της εποχής του παρόλο που το αστυνομικό μυθιστόρημα αντιμετωπιζόταν εκείνη την εποχή ευτελέστερο είδος παραφιλολογίας. Ο ήρωας του, ο αστυνόμος Γεώργιος Μπέκας σήκωσε για δεκαετίες στις πλάτες του το αστυνομικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα, για να δικαιώσει τελικά το δημιουργό του που σήμερα θεωρείται κλασικός.
Πλέον το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι εξαιρετικά αγαπητό τόσο στην χώρα μας όσος και στον υπόλοιπο κόσμο. Τα βιβλία γίνονται συχνά ανάρπαστα, οι νουάρ τηλεοπτικές και κινηματογραφικές παραγωγές είναι πολλές, καλογυρισμένες και δημοφιλείς. Το ίδιο το κοινό έχει γίνει πια πολύ πιο απαιτητικό και «υποψιασμένο». Αν ανατρέξουμε στις , η αλήθεια είναι πιο παραμελημένες σελίδες των βιβλίων, τις ευχαριστίες του συγγραφέα, θα δούμε ότι συχνά καταφεύγουν στις συμβουλές γιατρών, ιστορικών, επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων, καλλιτεχνών κτλ, ώστε το έργο τους να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Στην πλοκή του μυθιστορήματος αναπτύσσονται κοινωνικές και πολιτικέ πτυχές ενώ και η συχνή αναφορά σε προηγούμενες περιόδους της ιστορίας, απαιτεί την άψογη κατάρτιση και προετοιμασία του συγγραφέα. Εξαιρετικό παράδειγμα είναι η τριλογία του MauriceAttia. Τα βιλία του, το Μαύρο Αλγέρι, η Κόκκινη Μασσαλία και το Παρίσι Μπλούζ (εκδ. ΠΟΛΙΣ) διαδραματίζονται σε τρεις διαφορετικές πόλεις, σε τρείς διαφορετικές περιόδους. Ο ήρωας του αστυνόμος Πάκο Μαρτίνεθ καλείται να λύσει μυστήρια στη διάρκεια του Πολέμου της Αλγερίας, στην πολιτικά φορτισμένη Γαλλία της δεκαετίας του 60 και ο συγγραφέας από τη μεριά του καλείται να δημιουργήσει το ζωντανό εκείνο πλαίσιο που θα μεταφέρει τον αναγνώστη σε εκείνες τις περιόδους.
Ένας ακόμα συγγραφέας που με περίτεχνο τρόπο συνδυάζει το αστυνομικό με το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ο PhilipKerr. Hυπόθεση των βιβλίων της Τριλογίας του Βερολίνου (εκδ. ΚΕΔΡΟΣ) εκτυλίσσεται στη γερμανική πρωτεύουσα στη περίοδο της απόλυτης κυριαρχίας του ναζιστικού κόμματος και στα χρόνια λίγο μετά τη λήξη του πολέμου όταν η Γερμανία είναι πια ηττημένη και εξαθλιωμένη. Η αστυνομική ιστορία γίνεται η αφορμή για να αναβιώσει η ατμόσφαιρα τρόμου και απελπισίας των προπολεμικών και πρώτων μεταπολεμικών χρόνων.
Οι ήρωες της νουάρ λογοτεχνίας είναι και αυτοί παιδιά της εποχής τους. Έχουν τους δαίμονες και τα πάθη τους, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους. Είναι άνθρωποι καθημερινοί που συναντάμε στο διπλανό διαμέρισμα. Δε θα μπορούσε να υπάρχει πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον αστυνόμο Κώστα Χαρίτο, τον ήρωα του Πέτρου Μάρκαρη. Ζει σε μια μικροαστική γειτονιά της Αθήνας και έρχεται αντιμέτωπος με τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Την κίνηση στους δρόμους, τις διαδηλώσεις, την ανεργία, τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, τα προβλήματα του οικογενειακού μικρόκοσμου. Ο Πέτρος Μάρκαρης είναι πολυδιαβασμένος και δημοφιλής συγγραφέας στη χώρα μας και στο εξωτερικό. Ωστόσο, είναι και ένας άνθρωπος που δε διστάζει να πάρει μέρος στο δημόσιο διάλογο και να τοποθετηθεί με σαφήνεια απέναντι στις προκλήσεις της επικαιρότητας. Μάλιστα η Τριλογία της Κρίσης (εκδ. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ) παραλίγο να αποδειχθεί προφητικό αφού η υπόθεση εκτυλίσσεται σε μια Ελλάδα που έχει επιστρέψει στη δραχμή.
Κοινός τόπος στα περισσότερα σύγχρονα αστυνομικά μυθιστορήματα είναι η διαφθορά και η διαπλοκή που συναντούν οι πρωταγωνιστές. Συχνά είναι μοναχικοί επαγγελματίες που λύνουν τις υποθέσεις με τη βοήθεια ελάχιστων συνεργατών. Ο σύγχρονος «σούπερ σταρ» της αστυνομικής λογοτεχνίας είναι ο Νορβηγός JoNesbo. Με εκατομμύρια πωλήσεις σε όλο τον κόσμο έδωσε νέα ώθηση στο νουάρ μυθιστόρημα της Σκανδιναβίας. Στα βιβλία του (στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ), ο ντεντέκτιβ Χάρι Χόλε έρχεται αντιμέτωπος και με την εκτεταμένη διαφθορά της νορβηγικής αστυνομίας περιγράφοντας μια κατάσταση που ελάχιστη σχέση έχει με την εξιδανικευμένη εικόνα που έχουμε στην Ελλάδα για την σκανδιναβική ευνομία και οργάνωση.
Τόσο στα βιβλία του Nesbo, όσο και στα αστυνομικά μυθιστορήματα άλλων συγγραφέων η ίδια η πόλη δεν είναι απλά το σκηνικό στην οποία εκτυλίσσεται η πλοκή, αλλά καταλαμβάνει σχεδόν συμπρωταγωνιστικό ρόλο. Οι περιγραφές δεν επικεντρώνονται στα μνημεία, τα μουσεία και τις πλατείες αλλά στα σοκάκια, τις κακόφημες γειτονιές, τις αποθήκες, τα στέκια διακίνησης ναρκωτικών και πορνείας, την «σκοτεινή πλευρά της πόλης». Παρόλα αυτά το Όσλο του Nesbo, η Αθήνα του Μάρκαρη, το Εδιμβούργο του Rankin, η Μασσαλία του Izzo, η Βαρκελώνη του Μονταλμπαν δεν είναι τουριστικές αλλά είναι πραγματικές και γοητευτικές.
Όμως η ατμόσφαιρα μιας πόλης δεν αναδεικνύεται μόνο από την περιγραφή των ανθρώπων και των κτιρίων της αλλά και από τις μυρωδιές και γεύσεις της. «Μάστορες» του είδους είναι ο JeanClaudeIzzoκαι ο ManuelMontalban. Στα βιβλία του (στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ) σχεδόν μπορεί ο αναγνώστης να μυρίσει τα θαλασσινά και τον αέρα της Μεσογείου. Ακόμα περισσότερο έχει «εντρυφήσει» στο θέμα του φαγητού ο Montalban, o Μανόλο των Καταλανών. Ο αστυνόμος του, Πέπε Καρβάλιο λατρεύει το φαγητό, όπως άλλωστε και ο δημιουργός του. Στα μυθιστορήματα του παραθέτει ολόκληρες συνταγές και συμβουλές μαγειρικής ενώ έχει γράψει και βιβλίο συνταγών, Οι συνταγές του Πέπε Καρβάλιο (εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ). Βέβαια και ο δικός μας αστυνόμος Χαρίτος δε θα μπορούσε να μην αγαπά το φαγητό και ειδικά τα γεμιστά της γυναίκας του Αδριανής.
Στο σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα, η αστυνομική ιστορία δεν είναι πια παρά μια από τις πτυχές του μυθιστορήματος. Θίγονται επίσης κοινωνικά, πολιτικά και ιστορικά ζητήματα. Η αστυνομική λογοτεχνία μπορεί να είναι η ιδανική επιλογή. Ας βυθιστούμε λοιπόν στον «σκοτεινό κόσμο» του νουάρ για να κυνηγήσουμε του «κακούς» μαζί με μερικούς από τους πιο αληθινούς ήρωες της λογοτεχνίας.
