Το σημερινό χωριό Χρυσοβίτσα, χωριό της επαρχίας Μετσόβου, έχει περίπου 1200 μόνιμους κατοίκους και βρίσκεται Β.Α. των Ιωαννίνων και Δ. του Μετσόβου.Διασχίζοντας τον εθνικό δρόμο Ιωαννίνων-Τρικάλων, ανεβαίνοντας προς Μέτσοβο, το αφήνουμε αριστερά, αφού διανύσουμε απόσταση 43 χμ. από Ιωάννινα.Από τον εθνικό δρόμο ανηφορίζοντας 3 χμ. φθάνεις στη κεντρική πλατεία, όπου βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβιτσιώτισσας. Τα πνευμόνια σου δέχονται τον καθαρό, δροσερό αέρα, αφού βρίσκεσαι σε υψόμετρο 950 μ.-1000 μ. που έχει το χωριό που περιβάλλεται από κατάφυτα βουνά και δασύλια.
Το παλιό όνομα του χωριού ήταν « Παλαιόμυλος » και βρισκόταν πιο χαμηλά στη θέση « Μποντίνια ». Το σημερινό όνομα, Χρυσοβίτσα, το οφείλει στη θαυματουργό εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, οδηγήτριας, και το έχει από την εποχή της εμφάνισής Της, επειδή στην εικόνα ήταν γραμμένη η λέξη « Χρύσοβα »ή κατά το λόγιο και ζωγράφο Γ. Πλατάρη « ΜΗΡ ΘU η Χρυσοβιτσιώτισσα 1».
Το χωριό αναφέρεται με τον τύπο « Κουρσοβίτσα » από τον Αραβαντινό2 και με τον τύπο « Κρουσιοβίτσα » από τον Λαμπρίδη3 . Κατά τον Μπόγκα ο τύπος του τοπωνυμίου «Κουρσουβίτσα» είναι παραφθορά του Χρυσοβίτσα 4 . Άλλοι αποδίδουν το τοπωνύμιο όπως ο (Vasmer) στο ελληνικό προσωνύμιο Χρυσός και τη σλαβική κατάληξη – ΟVO, που όπως αναφέρει ο Κώστας Ευ. Οικονόμου5 τη θεωρεί μη σωστή.
Στο βιβλίο του « Ονοματολογία των χωριών Ν. Ιωαννίνων »ο Στέφ. Μπέτης μας αναφέρει ότι το όνομα είναι σλαβικό «… μας φέρνει στο νου κατά τη ρίζα του πολίχνη της Ν. Σερβίας (Κρούσοβο) παρά τον Περλεπέ (άλλοτε κέντρο καθαρώς ελληνικόν ) αλλά και σειρά ομώνυμων παρά τις Σέρρες χωριών με την οποίαν συγκεκριμένη κώμη και χωριά φαίνεται και το δικό μας να έχει σχέση ιστορική ή λεκτική…».Σημασία έχει ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας που είναι και προστάτης του. Το ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στη θαυματουργό εικόνα της παναγίας, φαίνεται και από το ότι παλαιότερα χρησιμοποιήθηκε ως σφραγίδα των εγγράφων, σφραγίδα με παράσταση την Παναγία Βρεφοκρατούσα6. Η σφραγίδα έγραφε: Σ Φ Ρ Α Γ Ι ς Τ Η Σ Π Α Ν Α Γ (Ι Α ) ς Χ Ρ Υ C Ο Β Ι Τ Ζ Α ς. Με την σφραγίδα αυτή σφραγίστηκαν το απολυτήριο του Δημητρίου Παπανικολάου (1905) και το πιστοποιητικό του Χριστοδούλου Αρβανίτη (1915).Σήμερα η Χρυσοβίτσα είναι το πιο μεγάλο χωριό του Ν. Ιωαννίνων, αφού, όπως αναφέραμε , αριθμεί μόνιμους κατοίκους περί τους 1200. Την πληθυσμιακή αυτή ζωντάνια την παρατηρεί κανείς όποια μέρα κι αν επισκεφτεί το χωριό, κυρίως όμως τις Κυριακές και τις μεγάλες γιορτές. Αυτές τις μέρες συγκεντρώνονται οι κάτοικοι στο Ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου και με ευλάβεια επικαλούνται τη μεσιτεία Της. Η ιστορία και ζωή των κατοίκων της Χρυσοβίτσας είναι τόσο στενά δεμένη με την Παναγία και τη θαυματουργό εικόνα Της, ώστε οι κάτοικοι της γύρω περιοχής να τους ονομάζουν «αγγόνια της Παναγίας».
